“Lịch Sử Khai Phá Vùng Đất Nam Bộ”, một công trình nghiên cứu công phu dưới sự chủ biên của PGS. Huỳnh Lứa cùng các cộng sự Lê Quang Minh, Lê Văn Năm, Nguyễn Nghị và Đỗ Hữu Nghiêm, khám phá hành trình đầy gian nan và oai hùng của dân tộc ta trong việc khai khẩn và phát triển vùng đất Nam Bộ từ nửa cuối thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XX. Cuốn sách không chỉ đơn thuần là một ghi chép lịch sử, mà còn là cầu nối giúp chúng ta thấu hiểu sâu sắc hơn về hiện trạng, tiềm năng và những chuyển động của đồng bằng sông Cửu Long và miền Đông Nam Bộ ngày nay, từ đó định hướng cho việc sử dụng và khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên và xã hội, phục vụ cho sự nghiệp xây dựng đất nước.
Để tái hiện một cách chân thực và sống động bức tranh lịch sử hào hùng này, các tác giả đã dày công nghiên cứu, sưu tầm từ các nguồn tư liệu đa dạng, bao gồm thư tịch cổ, khảo sát thực địa và cả những câu chuyện lưu truyền trong dân gian. Từ những mảnh ghép lịch sử rời rạc, họ đã tỉ mỉ phân tích, tổng hợp và dựng lại quá trình khai phá vùng đất mới, tập trung làm nổi bật mối quan hệ tương tác giữa con người và tự nhiên trong hoạt động sản xuất. Cuốn sách đặc biệt nhấn mạnh vào các giai đoạn quan trọng như di dân, khai hoang, xây dựng hệ thống thủy lợi, khắc phục khó khăn do điều kiện tự nhiên gây ra, phát triển nông nghiệp, thủ công nghiệp…
Không chỉ dừng lại ở việc mô tả quá trình chinh phục thiên nhiên, cuốn sách còn đi sâu phân tích vai trò của trình độ phát triển xã hội và năng lực con người trong việc ứng phó với những thách thức từ môi trường. Các tác giả đã làm sáng tỏ cách thức người dân Nam Bộ vận dụng sáng tạo kinh nghiệm trồng lúa nước truyền thống vào vùng đất mới, đồng thời phát huy những giá trị văn hóa lâu đời của dân tộc trong việc xây dựng cộng đồng, tổ chức sản xuất, phân phối sản phẩm và bảo vệ quê hương.
Thông qua những phân tích sắc bén, cuốn sách khẳng định rằng, thành công của việc khai phá vùng đất Đồng Nai – Gia Định, tức đồng bằng sông Cửu Long và miền Đông Nam Bộ ngày nay, trong thế kỷ XVII – XVIII là kết tinh của lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần đoàn kết dân tộc, và truyền thống canh tác lúa nước lâu đời, bất chấp sự kìm hãm và áp bức của chế độ phong kiến. Chính sự trưởng thành của một xã hội có tổ chức cùng sức mạnh của cả dân tộc đã giúp chúng ta làm chủ vùng đất mới ở cực Nam Tổ quốc. Câu chuyện lịch sử hào hùng này là nguồn động lực to lớn, khơi dậy niềm tin vào tương lai tươi sáng của đồng bằng sông Cửu Long và miền Đông Nam Bộ. Với những lợi thế của chế độ xã hội hiện tại, cùng với việc phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, ứng dụng thành tựu khoa học kỹ thuật tiên tiến, chúng ta hoàn toàn có thể biến tiềm năng của vùng đất này thành nguồn của cải dồi dào, phục vụ cho cuộc sống ấm no và hạnh phúc của nhân dân.
