Cuốn sách “Lịch Sử Nam Tiến Của Dân Tộc Việt Nam” của tác giả Trúc Khê là một công trình nghiên cứu công phu và tỉ mỉ, khắc họa một cách toàn diện quá trình di cư, khai phá và định cư của người Việt ở vùng đất Nam Bộ từ thế kỷ XV đến thế kỷ XIX. Thông qua việc khảo sát, tổng hợp và phân tích một khối lượng lớn tư liệu lịch sử đa dạng, bao gồm sách vở, biên niên sử, ghi chép của các nhà truyền giáo và tài liệu hành chính, tác giả đã tái hiện một cách sinh động hành trình đầy gian nan và thử thách nhưng cũng không kém phần hào hùng của người Việt trong việc chinh phục và kiến tạo vùng đất mới phương Nam.
Tác giả Trúc Khê đã khéo léo chia quá trình Nam tiến thành bốn giai đoạn chính, mỗi giai đoạn mang những đặc điểm và ý nghĩa riêng. Giai đoạn đầu tiên, từ thế kỷ XV đến đầu thế kỷ XVI, đánh dấu những bước chân tiên phong, với những đợt di cư nhỏ lẻ từ đồng bằng Bắc Bộ xuống vùng đất Nam Bộ, tập trung chủ yếu dọc theo sông Tiền, sông Hậu và vùng Đồng Tháp Mười. Giai đoạn thứ hai, từ đầu thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVII, là giai đoạn mở rộng và củng cố vị thế, với số lượng người di cư tăng lên đáng kể, mở rộng địa bàn khai phá về phía Nam và Tây Nam, hình thành nên những làng mạc, xã thôn đầu tiên, đặt nền móng cho sự ổn định về kinh tế – xã hội. Giai đoạn thứ ba, từ cuối thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ XIX, chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ với làn sóng di cư ngày càng dồn dập, lan tỏa khắp vùng đất từ Đồng Tháp đến Cà Mau, tạo nên bức tranh đa dạng về kinh tế và đời sống. Cuối cùng, giai đoạn thứ tư, bắt đầu từ đầu thế kỷ XIX, là giai đoạn hoàn thiện, quá trình khai phá và định cư cơ bản hoàn tất, đời sống người dân được cải thiện rõ rệt, khẳng định vị thế chủ nhân chính thức của người Việt trên vùng đất Nam Bộ khi bước sang thế kỷ XX.
Không chỉ dừng lại ở việc phân kỳ lịch sử, tác giả Trúc Khê còn đi sâu phân tích những nguyên nhân cốt lõi dẫn đến các đợt di cư lớn. Sự gia tăng dân số ở đồng bằng Bắc Bộ dẫn đến tình trạng khan hiếm đất canh tác là một trong những động lực chính. Bên cạnh đó, những biến cố lịch sử, chiến tranh loạn lạc cũng thúc đẩy người dân tìm kiếm cuộc sống mới ở phương Nam.
Cuốn sách cũng dành nhiều tâm huyết để mô tả các hoạt động kinh tế chủ yếu của người dân sau khi di cư, từ nông nghiệp lúa nước, trồng dứa, chăn nuôi, đánh cá đến buôn bán. Đáng chú ý, tác giả đã dành nhiều trang viết để phân tích hệ thống thủy lợi tinh vi do người Việt xây dựng, cho thấy sự thông minh, sáng tạo và khả năng thích ứng tuyệt vời của họ trong việc khai thác tài nguyên thiên nhiên.
Một điểm nhấn khác của cuốn sách là sự phân tích sâu sắc về các hoạt động văn hóa – tôn giáo, như tục thờ cúng tổ tiên, việc xây dựng đình làng, miếu mạo, phát triển các nghề thủ công… Tất cả những yếu tố này đã góp phần hình thành nên bản sắc văn hóa độc đáo của người dân Nam Bộ.
“Lịch Sử Nam Tiến Của Dân Tộc Việt Nam” của Trúc Khê không chỉ là một công trình nghiên cứu có giá trị lịch sử to lớn mà còn là một tác phẩm đầy sức sống, tái hiện một cách chân thực và cảm động hành trình Nam tiến đầy gian nan nhưng cũng rất đỗi tự hào của dân tộc Việt. Cuốn sách là lời tri ân sâu sắc đến tinh thần yêu nước, ý chí kiên cường của cha ông trong suốt quá trình khai phá và xây dựng quê hương, đồng thời là nguồn tư liệu quý giá cho những ai muốn tìm hiểu về lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất Nam Bộ cũng như bản sắc văn hóa đặc trưng của người dân nơi đây. Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách đến quý độc giả.
