Lịch sử, một dòng chảy miên viễn của thời gian, luôn cần những người tận tâm, kiên trì để ghi chép và diễn giải. Công việc của sử gia đòi hỏi sự nỗ lực bền bỉ, lòng say mê khám phá quá khứ và một tinh thần cống hiến không mệt mỏi. Họ dành cả cuộc đời mình để nghiên cứu, tìm tòi, chắt lọc những mảnh ghép rời rạc của thời gian, kiến tạo nên bức tranh toàn cảnh về văn minh nhân loại. Không màng danh lợi, họ lặng lẽ cống hiến, làm giàu kho tàng tri thức chung của nhân loại. Sự uyên bác của họ được hun đúc từ những chuyến du hành, những trang sách dày và những suy tư sâu lắng. Và nếu vượt qua được những định kiến cá nhân, tác phẩm của họ sẽ trường tồn với thời gian, trở thành di sản vô giá cho hậu thế. Trong bối cảnh hiện nay, khi mà sách lịch sử ngày càng được độc giả phương Tây đón nhận, thậm chí vượt qua cả tiểu thuyết về mức độ quan tâm, thì vai trò của những người viết sử càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Lịch sử thế giới đã chứng kiến sự xuất hiện của rất nhiều sử gia lỗi lạc, từ Tư Mã Thiên với bộ Sử Kí đồ sộ ghi lại chiều dài lịch sử Trung Hoa đến Tư Mã Quang với bộ Tư Trị Thông Giám đồ sộ, kết tinh của hai mươi lăm năm miệt mài nghiên cứu. Thế giới Ả Rập tự hào có Abđ-er-Rahman Ihn Khaldoun với bộ Thế Giới Sử được Toynbee ca ngợi là một kiệt tác vượt thời gian. Pháp có Augustin Thierry và Michelet, những tên tuổi lớn đã dành hàng chục năm cuộc đời để nghiên cứu và viết về lịch sử nước Pháp. Anh quốc ghi dấu ấn với Gibbon và bộ sử đồ sộ về Đế quốc La Mã, trong khi Đức có Spengler với tác phẩm kinh điển “Thời Tàn của Phương Tây”. Dù Việt Nam chưa có sử gia nào đạt đến tầm vóc quốc tế như vậy, nhưng những cái tên như Lê Quý Đôn và Phan Huy Chú vẫn là những tấm gương sáng về lòng tận tụy với lịch sử dân tộc.
Trong số những sử gia đương đại, Will Durant và Toynbee được xem là hai tên tuổi nổi bật nhất. Toynbee, một sử gia triết gia, nổi tiếng với “A Study of History” (Khảo luận về Sử), mang đến những phân tích sâu sắc về tiến trình lịch sử nhân loại. Trong khi đó, Will Durant, với bộ sách đồ sộ “The Story of Civilization” (Lịch sử Văn Minh), lại theo đuổi một phong cách cổ điển và mục tiêu phổ quát hơn. Tác phẩm của ông, với quy mô lớn hơn nhiều so với “Lịch Sử Thế Giới” của H.G. Wells, xứng đáng được đặt ngang hàng với công trình nghiên cứu của Toynbee, dù mang một phong cách khác biệt.
Bản dịch tiếng Việt cuốn “Lịch sử văn minh Ấn Độ” của Will Durant mà bạn đang cầm trên tay được dịch giả Nguyễn Hiến Lê thực hiện dựa trên bản tiếng Pháp do nhà xuất bản Rencontre ở Thụy Sĩ phát hành. Đây là một phần trong tập “Di sản phương Đông” (Our Oriental Heritage) mà Will Durant hoàn thành vào năm 1935, thời điểm Ấn Độ vẫn còn là thuộc địa của Anh. Đến năm 1947, Ấn Độ giành được độc lập và bị chia thành hai quốc gia: Ấn Độ và Pakistan. Pakistan sau đó lại tách thành Đông Pakistan (nay là Bangladesh) và Tây Pakistan (nay là Pakistan). Vì vậy, khi đọc cuốn sách này, cần lưu ý rằng “Ấn Độ” mà tác giả đề cập bao gồm cả ba quốc gia: Ấn Độ, Pakistan và Bangladesh. Các địa danh như Lahore, Karachi, Mohenjo Daro, Peshawer, Sindh… hiện nay thuộc Pakistan, còn Bengal được chia thành Tây Bengal (thuộc Ấn Độ) và Đông Bengal (nay là Bangladesh). Mời bạn bước vào hành trình khám phá lịch sử văn minh Ấn Độ đầy thú vị qua ngòi bút của Will Durant và bản dịch tinh tế của Nguyễn Hiến Lê.
