Cuốn sách “Lược Khảo Về Khoa Cử Việt Nam: Từ Khởi Thủy Đến Khoa Mậu Ngọ 1918” của tác giả Trần Văn Giáp đưa chúng ta trở lại thời kỳ đầu thế kỷ 20, khi sự quan tâm đến lịch sử khoa cử và trường thi hương được khơi dậy sau nhiều thập kỷ bị lãng quên. Việc hệ thống trường thi cũ được khôi phục vào năm 1918 đã biến khoa cử, đặc biệt là trường thi Nam Định, trở thành một đề tài lịch sử thu hút sự chú ý và nghiên cứu.
Khoa cử và trường thi, vốn là nền tảng quan trọng trong việc tuyển chọn và bồi dưỡng nhân tài cho đất nước, đã sản sinh ra vô số danh nhân, từ văn nhân, tướng lĩnh đến những nhân vật kiệt xuất khác. Nghiên cứu về khoa cử không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về văn hóa và lịch sử dân tộc mà còn cho phép chúng ta đánh giá lại các phương pháp thi cử truyền thống. Mặc dù chưa hoàn thiện như phương Tây, những phương pháp này vẫn mang đậm bản sắc và tinh thần Việt Nam, xứng đáng được xem xét và suy ngẫm.
Lịch sử khoa cử và trường thi Nam Định ghi dấu ấn quan trọng trong tiến trình hình thành và phát triển của dân tộc. Bằng việc khảo cứu lịch sử văn hóa, võ học, cũng như nguồn gốc phong tục thi cử, chúng ta có thể thấu hiểu hơn về cách thức tổ chức và tầm quan trọng của khoa cử trong việc tuyển chọn nhân tài. Khoa cử được xem như bước đầu tiên để chọn lọc người tài, tuy nhiên, phương thức thi và đánh giá đương thời cũng dấy lên nhiều tranh luận về tính hiệu quả và những hệ lụy tiềm ẩn. Kỳ thi hương, một kỳ thi quan trọng dành cho sĩ tử khắp nơi, cũng được xem xét kỹ lưỡng trong bối cảnh lịch sử và nguồn gốc từ truyền thống Trung Hoa.
Sau khi giành lại độc lập, Việt Nam đã xây dựng một con đường phát triển riêng, bao gồm cả hệ thống khoa cử độc lập. Việc tìm hiểu sâu về các tiêu chí tuyển chọn nhân tài của Trung Quốc xưa cũng mang lại nhiều bài học quý giá. Lịch sử Trung Quốc cho thấy sự chuyển biến trong việc đánh giá nhân tài, từ việc đề cao sức mạnh thể chất đến trọng dụng trí tuệ và kiến thức.
Lịch sử giáo dục cổ đại luôn coi trọng việc tuyển chọn và đào tạo người hiền tài, không chỉ vì lợi ích cá nhân mà còn vì sự phát triển của toàn xã hội. Việc khen thưởng, chọn lọc những người có tài năng và đức độ không chỉ giúp cho việc cai trị đất nước hiệu quả mà còn tạo ra những nhà lãnh đạo và tướng lĩnh xuất sắc. Cuốn sách cũng dẫn dắt người đọc tìm hiểu về những bước đầu tiên của hệ thống giáo dục truyền thống thông qua các tác phẩm văn học và tài liệu nghiên cứu chuyên sâu.
Cuối cùng, cuốn sách cũng đề cập đến nguồn gốc của văn học và võ học Việt Nam. Trong khi văn học được ghi nhận xuất hiện từ thời vua Lý Nhân Tôn (1075) với khoa Minh Kinh Bác Học, kế thừa truyền thống khoa Minh Kinh từ thời Hán, Đường, Tống, thì võ học được cho là xuất hiện muộn hơn. Dựa theo cụ Lê Quý Đôn, trước triều Lê, nước ta chưa có võ học. Tuy nhiên, các sử sách ghi lại việc vua Lý Anh Tôn (1170) tổ chức các cuộc thi bắn cung và vua Trần Thái Tôn tuyển chọn người dũng cảm, am hiểu võ nghệ làm túc vệ. Qua đó, có thể thấy võ học Việt Nam đã manh nha từ thời kỳ này. “Lược Khảo Về Khoa Cử Việt Nam: Từ Khởi Thủy Đến Khoa Mậu Ngọ 1918” của Trần Văn Giáp hứa hẹn là một nguồn tư liệu quý giá cho những ai muốn tìm hiểu sâu hơn về lịch sử khoa cử và giáo dục Việt Nam.
