“Mô Tả Vương Quốc Đàng Ngoài” của Samuel Baron là một công trình nghiên cứu giá trị, hé mở bức tranh lịch sử và chính trị Việt Nam thời Lê Trung hưng và Nguyễn. Tác giả vẽ nên một bức chân dung chi tiết về Vương quốc Đàng Ngoài từ thế kỷ 16 đến đầu thế kỷ 19, bao quát bối cảnh lịch sử, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa.
Cuốn sách bắt đầu bằng việc tái hiện bối cảnh lịch sử đầy biến động, khi nhà Mạc lên ngôi ở Đông Kinh, Trịnh Kiểm đã tạo dựng thế lực tại Thanh Hóa, xưng vương và đặt nền móng cho Vương triều Đàng Ngoài. Từ Thanh Hóa và Nghệ An ban đầu, dưới thời Trịnh Tùng và Trịnh Cương, quyền lực của vương triều dần mở rộng ra Hà Tĩnh, Quảng Bình và Thừa Thiên. Sự phân chia đất nước thành Đàng Ngoài ở phía Bắc và Đàng Trong ở phía Nam, với cuộc đối đầu giữa Đàng Ngoài với nhà Mạc rồi nhà Lê trung hưng, đã tạo nên một giai đoạn lịch sử đầy phức tạp và hấp dẫn.
Tác giả Samuel Baron đi sâu vào phân tích cơ cấu chính quyền và hệ thống hành chính của Vương quốc Đàng Ngoài, một chế độ quân chủ chuyên chế với quyền lực tối cao thuộc về Vương tộc họ Trịnh. Từ triều đình với các quan lại dưới quyền Vương, cho đến hệ thống hành chính từ Phủ chúa ở Thanh Hóa đến các dinh, trấn, phủ, huyện trải dài trên năm đạo: Thanh Hóa, Nghệ An, Hưng Hóa, Thừa Thiên và Quảng Nam, tất cả được tác giả mô tả một cách tỉ mỉ và hệ thống.
Nền kinh tế Đàng Ngoài, theo cuốn sách, dựa chủ yếu vào nông nghiệp lúa nước, đóng góp phần lớn vào ngân sách quốc gia. Bên cạnh đó, thủ công nghiệp và thương mại cũng phát triển đáng kể, bao gồm dệt may, gốm sứ, đúc tiền và đặc biệt là hoạt động thương mại quốc tế sầm uất qua cảng thị Hội An. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào thuế khóa đã tạo nên những hạn chế nhất định cho sự phát triển kinh tế bền vững của vương quốc.
Xã hội Đàng Ngoài được tác giả khắc họa với cấu trúc phân tầng rõ rệt, từ tầng lớp quý tộc gồm Vương tộc và đại thần, đến tầng lớp Nho sĩ và quan lại, đông đảo nhất là tầng lớp nông dân, cùng với thợ thủ công, thương nhân và đồng bào thiểu số. Cuốn sách không chỉ dừng lại ở việc mô tả cấu trúc xã hội mà còn đi sâu vào phân tích các tập tục, phong tục đặc trưng của người dân Bắc Hà thời bấy giờ.
Văn hóa và tôn giáo cũng là những khía cạnh được tác giả quan tâm. Nho giáo, với vị thế là nền tảng tư tưởng chính trị, ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống tinh thần của người dân. Việc xây dựng đền đài, miếu mạo thể hiện sự coi trọng tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của các Vương chúa. Phật giáo và Đạo giáo là hai tôn giáo chính, tồn tại song song với các tín ngưỡng dân gian thờ thần linh.
“Mô Tả Vương Quốc Đàng Ngoài” của Samuel Baron là một nguồn tư liệu quý giá cho những ai quan tâm đến lịch sử Việt Nam. Cuốn sách cung cấp cái nhìn toàn diện và sâu sắc về một giai đoạn lịch sử quan trọng, góp phần làm sáng tỏ bức tranh toàn cảnh về Vương quốc Đàng Ngoài từ thế kỷ 16 đến đầu thế kỷ 19. Đây là một cuốn sách đáng đọc cho cả những nhà nghiên cứu lịch sử chuyên nghiệp và những độc giả muốn khám phá thêm về quá khứ của đất nước.
