Michael Pollan, trong cuốn sách “Nào Tối Nay Ăn Gì?”, đào sâu vào mối quan hệ phức tạp giữa con người và thực phẩm, phân tích tác động của văn hóa và tâm lý lên lựa chọn bữa ăn hàng ngày. Câu hỏi tưởng chừng đơn giản “Tối nay ăn gì?” lại trở nên phức tạp bởi sự biến đổi không ngừng của văn hóa và nhận thức về dinh dưỡng.
Cuốn sách đặc biệt chú trọng vào sự thay đổi chóng mặt trong thói quen ăn uống của người Mỹ, thể hiện rõ nét qua việc tiếp cận thực phẩm và thành phần dinh dưỡng. Từ nỗi lo sợ chất béo những năm 1970 đến cảnh báo về đường và tinh bột những năm 2000, Pollan phản ánh những chuyển biến mạnh mẽ trong suy nghĩ và hành động của xã hội đối với ẩm thực và dinh dưỡng. Sự thay đổi này, được thúc đẩy bởi “cơn bão hoàn hảo” từ sách báo về chế độ ăn kiêng, nghiên cứu khoa học và cả những bài báo gây tiếng vang, đã dẫn đến sự lên ngôi của chế độ ăn giàu protein, ít carbohydrate, đồng thời “xóa án” cho thịt đỏ trong khi lại gán cho bánh mì và mì ống cái mác “không lành mạnh”. Sự thay đổi nhanh chóng này cho thấy văn hóa, xã hội và kinh tế ảnh hưởng sâu sắc đến quyết định ăn uống hàng ngày như thế nào, đồng thời cảnh tỉnh chúng ta về tính phức tạp của dinh dưỡng và ảnh hưởng của nó đến cuộc sống.
Pollan lập luận rằng sự biến động này là dấu hiệu của một “rối loạn ăn uống” trên phạm vi quốc gia, một tình trạng khó xảy ra ở những nền văn hóa có truyền thống ẩm thực lâu đời. Ông chỉ ra sự thiếu nhất quán trong chính sách dinh dưỡng của Mỹ, sự dễ dàng bị cuốn theo các xu hướng ăn kiêng, và sự phụ thuộc vào thực phẩm chế biến sẵn như bằng chứng cho thấy sự thiếu vắng một nền văn hóa ẩm thực vững chắc. Sự so sánh với các quốc gia như Ý và Pháp, nơi sở thích và truyền thống ẩm thực được coi trọng, càng làm nổi bật sự lúng túng của người Mỹ trong việc lựa chọn thực phẩm.
“Nào Tối Nay Ăn Gì?” mượn khái niệm “thế lưỡng nan của loài ăn tạp” từ nhà tâm lý học Paul Rozin để giải thích tình trạng này. Giống như loài chuột, con người với bản chất ăn tạp phải đối mặt với vô vàn lựa chọn thực phẩm, đòi hỏi khả năng ghi nhớ và phân biệt đâu là thức ăn bổ dưỡng, đâu là chất độc. Văn hóa ẩm thực, với các quy tắc, lễ nghi và công thức nấu ăn, giúp con người vượt qua tình thế tiến thoái lưỡng nan này. Tuy nhiên, sự phong phú của siêu thị hiện đại, cùng với sự thiếu vắng một truyền thống ẩm thực thống nhất, đã khiến người Mỹ một lần nữa rơi vào tình trạng bối rối khi lựa chọn thực phẩm.
Pollan cho rằng, cách tốt nhất để giải quyết vấn đề này là quay trở lại nguồn gốc, theo dõi hành trình của thức ăn “từ nông trại đến bàn ăn”. Ông chia cuốn sách thành ba phần, tương ứng với ba chuỗi thức ăn chính: công nghiệp, hữu cơ và săn bắt – hái lượm. Mỗi phần bắt đầu từ một loài thực vật hoặc nhóm thực vật, theo dõi quá trình chuyển hóa năng lượng mặt trời cho đến khi thành món ăn trên bàn.
Phần đầu tiên tập trung vào ngô, loài cây chủ chốt trong chuỗi thức ăn công nghiệp. Pollan theo dõi hành trình của một giạ ngô từ cánh đồng Iowa đến một bữa ăn nhanh trên đường cao tốc California, vạch trần những mặt trái của nền nông nghiệp công nghiệp hóa. Phần thứ hai khám phá các giải pháp thay thế như thực phẩm hữu cơ và thực phẩm địa phương, phân tích cả những mô hình hữu cơ công nghiệp và những trang trại bền vững. Phần cuối cùng, mang tính triết lý hơn, mô tả trải nghiệm cá nhân của Pollan khi tự săn bắt, hái lượm và chuẩn bị một bữa ăn, nhằm tìm hiểu mối quan hệ nguyên thủy giữa con người và thức ăn.
Xuyên suốt cuốn sách, Pollan nhấn mạnh sự căng thẳng giữa logic của tự nhiên và logic của công nghiệp, cho rằng nhiều vấn đề sức khỏe và môi trường bắt nguồn từ việc con người cố gắng đơn giản hóa sự phức tạp của tự nhiên. Ông cũng khẳng định rằng cách chúng ta ăn uống phản ánh mối liên hệ sâu sắc với thế giới tự nhiên, và việc ăn uống theo phương thức công nghiệp đã làm lu mờ mối liên hệ này. “Nào Tối Nay Ăn Gì?” là một lời kêu gọi hãy ăn uống với sự nhận thức đầy đủ, không chỉ vì sức khỏe của bản thân mà còn vì sức khỏe của hành tinh.
