“Nghề Viết Văn” của Nguyễn Hiến Lê mở ra bằng một câu chuyện thân tình, đưa người đọc đến với buổi gặp gỡ giữa tác giả và một bạn trẻ đam mê văn chương. Trong một chiều hè tĩnh lặng, giữa không gian ngập tràn hương hoa hồng tươi thắm, câu hỏi của người bạn trẻ về cuộc sống của một nhà văn đã khơi mào cho cuộc trò chuyện thú vị xoay quanh nghề viết. Từ cách viết, xuất bản, in ấn đến cuộc sống của các tác giả, mối quan hệ giữa tác giả và người đọc, tất cả đều được bàn luận sôi nổi, gợi nhớ về những khát khao cháy bỏng của tuổi trẻ với ngòi bút và trang giấy. Cuộc gặp gỡ ngắn ngủi ấy đã gợi nhắc tác giả về hình ảnh Nguyễn Văn Vĩnh trên chiếc xe máy dầu quen thuộc, về những buổi chiều hè sôi nổi dưới gốc đa bên đường Cổ Ngư, nơi những ước mơ văn chương được ấp ủ và chia sẻ. Chính từ cuộc trò chuyện này, tác giả đã bắt tay vào viết “Nghề Viết Văn”, như một lời hồi đáp cho những băn khoăn của người bạn trẻ và cũng là để tự nhìn lại chính mình, kiểm soát lại tư duy và cách làm việc, nhận rõ trách nhiệm và quyền lợi của một người cầm bút.
Cuốn sách ra đời như một cẩm nang dành cho những người trẻ đang ấp ủ giấc mơ văn chương, cung cấp cho họ những kiến thức và kinh nghiệm quý báu về nghề viết. Tác giả thẳng thắn thừa nhận những hạn chế của cuốn sách, đặc biệt là những vấn đề nhạy cảm như kiểm duyệt sách báo, mối quan hệ giữa tác giả và quyền lực, mà ông chưa thể đi sâu phân tích. Tuy nhiên, “Nghề Viết Văn” vẫn là một nguồn tài liệu tham khảo hữu ích, chứa đựng tâm huyết và những chia sẻ chân thành của Nguyễn Hiến Lê. Cuốn sách được viết nên từ một “duyên văn” đặc biệt, và cũng chính “duyên văn” ấy đã kết nối tác giả và người đọc, truyền cảm hứng cho những ai đam mê văn chương. Bản tái bản năm 1968 còn bổ sung thêm lời giới thiệu về cuốn “Mấy vấn đề xây dựng văn hóa” của chính tác giả, giúp người đọc có cái nhìn toàn diện hơn về nhiệm vụ của nhà văn trong thời đại mới.
Đi kèm với nội dung giới thiệu là câu chuyện về một người bạn của tác giả, người đã đặt câu hỏi: “Viết văn mà cũng là một nghề à?”. Câu hỏi tưởng chừng đơn giản ấy lại mở ra một cuộc tranh luận thú vị về bản chất của nghề viết. Đối với nhiều người, viết văn là cách để truyền bá tư tưởng, chia sẻ tâm hồn, chứ không phải một nghề để kiếm sống. Tác giả đã khéo léo phản biện quan điểm này bằng cách so sánh với nghề dạy học, nơi người dạy cũng dùng kiến thức và tâm huyết của mình để đổi lấy tiền lương. Vậy đâu là ranh giới giữa đam mê và nghề nghiệp trong lĩnh vực sáng tác?
Quan niệm về nghề viết văn cũng trải qua nhiều thay đổi theo thời gian. Từ cuối thế kỷ 19 trở về trước, ở Việt Nam, viết văn chưa được coi là một nghề. Các tác phẩm văn chương, từ thơ ca, truyện ngắn, truyện dài đến sử sách, địa lý, đều được sáng tác với mục đích cao cả, hướng đến giá trị và ý nghĩa cho đời sống chứ không vì danh lợi. Tác phẩm được sao chép, truyền bá trong cộng đồng, thể hiện tinh thần chia sẻ và trân trọng văn học. Việc thuê thợ khắc gỗ để in ấn tác phẩm và tặng cho người thân cũng là một nét đẹp văn hóa. Tuy nhiên, sự phổ biến của việc sao chép và truyền bá tác phẩm, như trường hợp của Truyện Kiều, cũng đặt ra những thách thức trong việc bảo vệ quyền lợi của tác giả. “Nghề Viết Văn” của Nguyễn Hiến Lê sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về sự chuyển biến trong nhận thức về nghề viết, cũng như những giá trị và xu hướng văn học qua các thời kỳ.
