“Những Cậu Bé Kẽm” của Svetlana Alexievich, tác giả đoạt giải Nobel Văn học năm 2015, là một tác phẩm văn xuôi tư liệu đầy ám ảnh về cuộc chiến tranh Liên Xô tại Afghanistan (1979-1989). Cuốn sách, với tiêu đề gợi lên hình ảnh những người lính trẻ tuổi nằm trong quan tài kẽm được đưa về từ chiến trường, là phần thứ ba trong bộ “Những Giọng Nói Không Tưởng” gồm năm tập của Alexievich. “Những Cậu Bé Kẽm” khắc họa một giai đoạn lịch sử đau thương thông qua hơn một trăm cuộc phỏng vấn với những người lính sống sót, gia đình của họ và những người liên quan. Đây là những lời kể chân thực, trần trụi và đầy ám ảnh về những trải nghiệm kinh hoàng, sự mất mát, nỗi đau thể xác lẫn tinh thần mà cuộc chiến đã gây ra.
Cuốn sách phơi bày sự phi lý và tàn khốc của chiến tranh, nơi những người lính trẻ, được gọi là “Afghan”, ra đi dưới danh nghĩa “nghĩa vụ quốc tế” nhưng trở về trong thất bại và bị lãng quên. Họ không được đón nhận như những anh hùng của cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại mà cha ông họ đã tham gia. Một số may mắn trở về trong quan tài kẽm, số khác bỏ mạng nơi đất khách quê người. Những người sống sót mang theo hội chứng Afghanistan, những vết thương tâm lý không thể chữa lành, khiến họ bị xa lánh và khó hòa nhập lại cuộc sống bình thường. Xã hội nhìn họ như những kẻ thất bại, thậm chí là sát nhân, trong khi chính họ cũng đã quên mất cuộc sống bình thường từng ra sao.
Việc xuất bản “Những Cậu Bé Kẽm” năm 1989 đã gây ra nhiều tranh cãi, đỉnh điểm là vụ kiện tác giả Svetlana Alexievich vào năm 1992 với cáo buộc phỉ báng và làm giả lời kể. Phiên tòa diễn ra năm 1993 đã thu hút sự chú ý của công chúng và chính phủ, tạo nên làn sóng tranh luận sôi nổi giữa những người ủng hộ và phản đối Alexievich. Trong các lần tái bản sau, toàn bộ bản án và các sự kiện liên quan đến vụ kiện đã được tác giả đưa vào sách. Vụ kiện này càng làm nổi bật lên sức mạnh của tác phẩm, đồng thời đặt ra câu hỏi về giới hạn của sự thật và nghệ thuật trong việc phản ánh chiến tranh.
Chính sự chân thực và trần trụi trong từng câu chữ của Alexievich đã khiến “Những Cậu Bé Kẽm” trở thành một tác phẩm gây chấn động. Cuốn sách không chỉ là một bức tranh toàn cảnh về cuộc chiến tranh Afghanistan mà còn là một lời tố cáo mạnh mẽ về sự tàn bạo của chiến tranh và những hệ lụy khủng khiếp mà nó để lại cho con người. Độc giả sẽ được đối diện với những góc khuất chưa từng được hé lộ, những câu chuyện đau lòng và những suy tư day dứt về bản chất con người trong hoàn cảnh khắc nghiệt. “Những Cậu Bé Kẽm” không chỉ là một tác phẩm văn học xuất sắc mà còn là một tài liệu lịch sử quý giá, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về một giai đoạn lịch sử đầy biến động và những mất mát không thể bù đắp. Giải Nobel Văn học năm 2015 mà Svetlana Alexievich được trao là sự ghi nhận xứng đáng cho những đóng góp to lớn của bà cho văn học và lịch sử.
