Roland Barthes, nhà nghiên cứu văn học sắc sảo người Pháp, đã trao cho chúng ta một công cụ phê bình xã hội mạnh mẽ qua cuốn sách “Những Huyền Thoại” xuất bản lần đầu năm 1957. Tác phẩm này mổ xẻ và giải mã cách thức những huyền thoại len lỏi, hình thành và vận hành một cách tinh vi trong xã hội hiện đại, ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi của con người.
Barthes lập luận rằng huyền thoại không phải là những câu chuyện thần thoại xa xưa, mà là một hệ thống ý tưởng, quan niệm, và tín ngưỡng được xã hội mặc nhiên chấp nhận như những chân lý bất biến. Chúng ta thường tiếp nhận chúng một cách thụ động, không hề đặt câu hỏi về nguồn gốc hay mục đích thực sự của chúng. Tuy nhiên, theo Barthes, những huyền thoại này thường được tầng lớp thống trị sử dụng như một công cụ để củng cố quyền lực và biện minh cho lợi ích của mình. Chúng che giấu những mâu thuẫn và bất công xã hội bằng cách biến chúng thành những điều tự nhiên, hiển nhiên và không thể tránh khỏi.
Huyền thoại có thể tồn tại dưới nhiều hình thức đa dạng, từ ngôn ngữ, hình ảnh, đến các khái niệm trừu tượng. Việc lặp đi lặp lại những từ ngữ như “dân tộc”, “gia đình”, “lịch sử” có thể được sử dụng để biện minh cho sự bất bình đẳng và áp bức. Hình ảnh quốc kỳ, quốc huy, tuy mang ý nghĩa biểu trưng cho quốc gia, cũng có thể bị lợi dụng để kích động lòng yêu nước một cách mù quáng, phục vụ cho những mục đích chính trị nhất định. Chính sự lặp lại liên tục, sự phổ biến rộng rãi của những biểu tượng và khái niệm này khiến chúng trở nên quen thuộc và được chấp nhận một cách vô thức.
Theo Barthes, huyền thoại không phải là sự thật khách quan mà là sự hiểu lầm, sự bóp méo sự thật. Ông gọi quá trình này là “sự biến đổi của lịch sử thành tự nhiên”, tức là biến những quan hệ xã hội vốn mang tính lịch sử, có thể thay đổi, thành những điều cố định, vĩnh cửu. Điều này khiến con người khó nhận ra bản chất thực sự của các vấn đề xã hội và chấp nhận hiện trạng một cách thụ động.
Thông qua việc phân tích và bóc tách bản chất của huyền thoại, Barthes muốn giúp chúng ta nhận thức được sự thật bị che giấu đằng sau những lớp vỏ bọc ngôn từ và hình ảnh. Ông cung cấp cho người đọc những công cụ để phê phán quyền lực, để nhìn thấu những thủ thuật thao túng dư luận và từ đó, đấu tranh cho một xã hội công bằng hơn.
Để minh chứng cho luận điểm của mình, Barthes đã phân tích nhiều ví dụ cụ thể về cách thức huyền thoại vận hành trong xã hội. Ông chỉ ra rằng khái niệm “giai cấp lao động” trong chủ nghĩa cộng sản, vốn được coi là đại diện cho sự công bằng và giải phóng, thực chất có thể bị biến tướng thành công cụ để che đậy sự thống trị của một nhóm người khác. Tương tự, lòng yêu nước, một tình cảm cao đẹp, cũng có thể bị lợi dụng để phục vụ cho những mục đích chính trị. Barthes cũng phân tích nhiều huyền thoại khác như huyền thoại về gia đình truyền thống, huyền thoại về lịch sử dân tộc, huyền thoại về tự do và bình đẳng, vạch trần những mâu thuẫn và sự thao túng ẩn sau chúng. “Những Huyền Thoại” của Roland Barthes là một tác phẩm kinh điển, một lời mời gọi đến sự tỉnh thức và phản biện, giúp chúng ta nhìn nhận thế giới xung quanh bằng một con mắt sắc bén và khách quan hơn.
