Immanuel Kant, với tác phẩm đồ sộ “Phê Phán Lý Tính Thuần Túy”, đã tạo nên một bước ngoặt trong lịch sử triết học. Cuốn sách không chỉ là một công trình nghiên cứu sâu sắc về bản chất của tri thức, mà còn là một lời thách thức mạnh mẽ đối với các tư tưởng triết học thống trị trước đó. Kant phê phán cả trường phái duy nghiệm của Locke và Hume, vốn cho rằng tri thức bắt nguồn từ kinh nghiệm cảm giác, lẫn trường phái duy lý của Descartes và Leibniz, tin rằng lý trí là nền tảng duy nhất của tri thức. Ông lập luận rằng cả hai quan điểm này đều chưa hoàn chỉnh, bởi chúng bỏ qua vai trò quan trọng của một trong hai yếu tố cấu thành nên tri thức: dữ liệu cảm giác và các cấu trúc bẩm sinh của lý trí.
Kant cho rằng tri thức không phải là sự phản ánh thụ động của thực tại bên ngoài, mà là một quá trình tích cực, trong đó lý trí đóng vai trò chủ động tổ chức và sắp xếp kinh nghiệm. Dữ liệu cảm giác, thu nhận qua các giác quan, cung cấp nguyên liệu thô cho tri thức. Tuy nhiên, những dữ liệu này chỉ trở nên có ý nghĩa khi được xử lý và sắp xếp bởi các “khái niệm thuần túy” của lý trí, những cấu trúc bẩm sinh như không gian, thời gian, nhân quả, v.v. Mười hai khái niệm thuần túy này hoạt động như những lăng kính, qua đó chúng ta nhìn nhận và hiểu biết thế giới. Chính sự tương tác giữa dữ liệu cảm giác và các khái niệm thuần túy này mới tạo nên tri thức khách quan và hữu ích về thế giới hiện tượng.
Tuy nhiên, Kant cũng nhấn mạnh vào giới hạn của tri thức. Ông phân biệt giữa “hiện tượng”, tức là thế giới mà chúng ta cảm nhận và hiểu biết được, và “noumenon”, tức là thực tại tự thân, tồn tại độc lập với nhận thức của con người. Theo Kant, tri thức của chúng ta chỉ giới hạn trong phạm vi hiện tượng, chúng ta không thể tiếp cận và hiểu biết được noumenon. Lý trí, dù có khả năng tổ chức kinh nghiệm, cũng không thể vượt qua giới hạn này. Đây là một trong những đóng góp quan trọng nhất của Kant, khi ông xác định rõ ranh giới của lý trí con người.
Với “Phê Phán Lý Tính Thuần Túy”, Kant đã đặt nền móng cho một hướng đi mới trong triết học, một hướng đi mà sau này được gọi là duy vật lý trí siêu nghiệm. Tác phẩm không chỉ là một công trình triết học kinh điển, mà còn là nguồn cảm hứng vô tận cho những ai quan tâm đến bản chất của tri thức, giới hạn của lý trí, và mối quan hệ giữa con người với thế giới. “Phê Phán Lý Tính Thuần Túy” xứng đáng là một tác phẩm gối đầu giường cho bất kỳ ai muốn khám phá những bí ẩn của tư duy.
