“Quê Hương Tan Rã” của Chinua Achebe, ra mắt năm 1958, là một tác phẩm kinh điển của văn học châu Phi, đã được dịch ra nhiều thứ tiếng và được đánh giá cao về khả năng khắc họa sâu sắc sự sụp đổ của nền văn hóa truyền thống trước làn sóng văn minh hiện đại, cụ thể là cuộc xâm lấn của thực dân phương Tây vào cuối thế kỷ XIX. Tác phẩm tập trung vào bộ tộc Ibo, vẽ nên một bức tranh sống động về bản sắc văn hóa độc đáo của họ trước khi nó bị tàn phá bởi sự đô hộ của người da trắng.
Achebe khéo léo chọn chương 13, một con số mang ý nghĩa rủi ro trong văn hóa phương Tây, để đánh dấu bước ngoặt của câu chuyện. Chương này mở ra bi kịch của Okonkwo, nhân vật chính được xây dựng như biểu tượng cho con người châu Phi. Vì một lỗi lầm không cố ý, Okonkwo buộc phải rời bỏ quê hương đi lánh nạn theo luật tục. Bảy năm sau, khi trở về, anh chứng kiến một quê hương đã biến đổi hoàn toàn dưới ách thống trị của người da trắng. Tín ngưỡng và luật pháp của kẻ xâm lược đã len lỏi vào mảnh đất thiêng liêng của người Ibo, khiến chính những người đồng hương, bao gồm cả con trai của Okonkwo, quay lưng lại với những giá trị truyền thống.
Bằng giọng văn giản dị mà đầy sức lay động, Achebe dẫn dắt người đọc khám phá cội nguồn văn hóa châu Phi qua những chi tiết phong tục đặc trưng của người Ibo: từ đám cưới, đám tang, chuyện vợ chồng, sinh nở, bệnh tật đến cầu cúng, kiêng kỵ… Mỗi câu chuyện đều toát lên tính cộng đồng mạnh mẽ, cách sống nhân văn, và một đời sống tín ngưỡng gắn kết con người Ibo với thế giới thần linh, giúp họ vượt qua khó khăn của thiên nhiên và gìn giữ các giá trị tinh thần.
Khác với những tác phẩm viết về chủ đề thực dân châu Phi thường mang nặng định kiến và cảm tính, “Quê Hương Tan Rã” thể hiện cái nhìn khách quan và công bằng của Achebe về sự lụi tàn của văn hóa các bộ tộc châu Phi. Ông không lên án hay phán xét mà tập trung miêu tả quá trình thâm nhập vừa cưỡng bức vừa tinh vi của người phương Tây trong hành trình chinh phục thuộc địa. Điều này khiến tác phẩm có sức lay động mạnh mẽ, đặc biệt đối với độc giả đến từ các quốc gia từng trải qua ách đô hộ.
Dù đời sống người châu Phi ngày nay đã khác xa thời của Okonkwo, nhưng những bài học về xung đột văn hóa mà Achebe khắc họa vẫn còn nguyên giá trị. Chính vì vậy, “Quê Hương Tan Rã” không chỉ là một tác phẩm văn học xuất sắc mà còn là một tài liệu quý giá giúp chúng ta hiểu hơn về châu Phi, về những mất mát và biến đổi mà người dân nơi đây đã phải trải qua trong thời kỳ thuộc địa. Tác phẩm cho thấy sự xảo quyệt của thực dân khi dùng tôn giáo làm vỏ bọc, lợi dụng sự chia rẽ nội bộ để dễ bề cai trị và bóc lột. Cái chết của Okonkwo, một cái chết bi thảm và đầy ai oán, chính là biểu tượng cho sự tuyệt vọng của một con người bất lực trước sự tan rã của quê hương. “Quê Hương Tan Rã” là một lời nhắc nhở sâu sắc về hậu quả của chủ nghĩa thực dân và tầm quan trọng của việc bảo vệ bản sắc văn hóa.
