“Quốc Sử Di Biên” là một công trình biên soạn lịch sử đồ sộ và có giá trị đặc biệt của học giả Phan Thúc Trực, hoàn thành vào năm 1825. Với 23 quyển sách viết bằng chữ Nôm, đây được xem là bộ sử đầu tiên của Việt Nam có hệ thống, kết cấu chặt chẽ, bao quát toàn diện lịch sử dân tộc từ thời kỳ huyền thoại Hồng Bàng đến đương thời Nguyễn, dưới triều vua Minh Mạng. Tác phẩm không chỉ đơn thuần là tổng hợp các sự kiện lịch sử mà còn thể hiện nỗ lực phân tích, đánh giá sâu sắc về các triều đại, qua đó rút ra những bài học quý báu cho hậu thế.
Phan Thúc Trực đã dồn tâm huyết nghiên cứu và tham khảo rất nhiều nguồn sử liệu uy tín như Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Đại Nam nhất thống chí… để xây dựng nên một bức tranh lịch sử toàn cảnh và chi tiết. Mục đích chính của ông khi biên soạn “Quốc Sử Di Biên” là ghi chép lại dòng chảy lịch sử đất nước, đồng thời thẳng thắn phê phán những sai lầm của các triều đại trước, nhằm răn dạy và làm gương cho các vua chúa đời sau.
Nội dung cuốn sách được triển khai theo trình tự thời gian, bắt đầu từ thời kỳ dựng nước của các vua Hùng, trải qua thời kỳ Bắc thuộc đầy biến động với những cuộc khởi nghĩa oanh liệt của Hai Bà Trưng, Lý Bí…, đến thời kỳ độc lập tự chủ với các triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hồ, Lê sơ, Lê trung hưng, Tây Sơn và cuối cùng là nhà Nguyễn đương thời. Cấu trúc 23 quyển được chia thành nhiều chương, mỗi chương tập trung vào một giai đoạn lịch sử cụ thể. Ví dụ, 5 quyển đầu tiên dành cho thời kỳ từ Hồng Bàng đến hết Bắc thuộc lần thứ nhất, trong khi các quyển từ 6 đến 12 tập trung vào thời kỳ Bắc thuộc lần thứ hai và ba. Các sự kiện trọng đại như thống nhất đất nước của Đinh Tiên Hoàng, dời đô của Lý Công Uẩn, các cuộc bình định và Nam tiến của Trần Thái Tông đều được tác giả chú trọng tường thuật và phân tích.
Điểm đáng quý của “Quốc Sử Di Biên” không chỉ nằm ở việc ghi chép tỉ mỉ các sự kiện lịch sử mà còn ở những phân tích sâu sắc về chính trị, quân sự, văn hóa, giáo dục của từng triều đại. Phan Thúc Trực đã không ngần ngại chỉ ra cả ưu điểm lẫn khuyết điểm của từng vị vua chúa, đánh giá công lao của họ một cách khách quan, đồng thời nêu lên những sai lầm cần tránh như tôn sùng thần vật, xa rời dân chúng… Phần cuối mỗi quyển sách thường được tác giả dành để đúc kết những bài học kinh nghiệm, những lời khuyên thiết thực cho các đời sau. “Quốc Sử Di Biên” xứng đáng là một công trình nghiên cứu lịch sử có giá trị tham khảo to lớn, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về lịch sử dân tộc và những bài học quý giá từ quá khứ. Hãy tìm đọc và khám phá kho tàng tri thức lịch sử vô giá này.
