“Socrate Tự Biện” của Plato là một trong những tác phẩm nền tảng của triết học phương Tây, khắc họa chân dung triết gia Socrate trong những ngày cuối đời thông qua lăng kính sắc sảo của học trò ông. Bối cảnh tác phẩm diễn ra vào năm 399 trước Công Nguyên tại Athens, khi Socrate phải đối mặt với án tử hình. Thay vì tuyệt vọng, ông vẫn giữ vững tinh thần minh mẫn, tiếp tục những cuộc đối thoại triết học sâu sắc với bạn bè, biến những ngày cuối cùng trong ngục tù thành một trường học tư tưởng.
Tác phẩm xoay quanh hai cuộc đối thoại chính, một với Crito và một với Phaedo. Trong cuộc trò chuyện với Crito, người bạn đã đề nghị giúp Socrate vượt ngục, ta thấy được sự kiên định của Socrate với nguyên tắc công dân. Ông bác bỏ đề nghị, lập luận rằng việc trốn chạy sẽ là sự phản bội lại luật pháp và trật tự xã hội, ngay cả khi luật pháp đó có sai lầm. Đây là minh chứng hùng hồn cho lòng trung thành với lý tưởng công dân và niềm tin vào tầm quan trọng của pháp quyền.
Cuộc đối thoại với Phaedo lại đưa người đọc vào một hành trình tư tưởng khác, khám phá bản chất của linh hồn và sự sống sau khi chết. Socrate, bằng phương pháp biện chứng sắc bén, lập luận rằng linh hồn là bất tử, tồn tại độc lập với thể xác và tiếp tục hành trình sau khi cái chết đến. Ông tin rằng việc theo đuổi tri thức và chân lý là con đường duy nhất để đạt được sự bất tử đích thực, một sự bất tử của tinh thần và di sản tri thức để lại cho nhân loại. Quan điểm này, tuy được giới thiệu là duy vật, thực chất phản ánh thuyết nhị nguyên về linh hồn và thể xác của Plato, chứ không phải duy vật.
“Socrate Tự Biện” không chỉ là một bản ghi chép về những ngày cuối cùng của Socrate, mà còn là một di sản triết học vô giá. Tác phẩm đặt ra những câu hỏi căn bản về luật pháp, đạo đức, sự sống và cái chết, đồng thời khẳng định sức mạnh của lý trí và tầm quan trọng của việc theo đuổi tri thức. Thông qua ngòi bút của Plato, hình ảnh Socrate hiện lên như một biểu tượng của trí tuệ và lòng dũng cảm, người đã biến cái chết thành một bài học cuối cùng về cuộc sống và triết học. Xin lưu ý, mặc dù lời giới thiệu cuối cùng đề cập đến cả Xenophon, cuốn sách “Socrate Tự Biện” được phân tích ở đây chỉ là tác phẩm của Plato.
