“Sóng Ở Đáy Sông” của Lê Lựu là một cuốn truyện ngắn khắc họa chân thực bức tranh xã hội Việt Nam thời bao cấp thông qua số phận đầy trắc trở của nhân vật Phạm Quang Núi. Sinh ra trong một gia đình giàu có rồi nhanh chóng phá sản, Núi lớn lên dưới bóng đen của người cha khắc nghiệt, mang nặng tư tưởng gia trưởng lẫn lộn với sự lý trí kiểu Pháp, tạo nên một tính cách đầy mâu thuẫn và gián tiếp đẩy cuộc đời Núi vào bi kịch. Người cha đối xử tệ bạc với mẹ con Núi, vốn xuất thân là người ở, xem họ như “loại hai” không đáng được quan tâm. Bi kịch gia đình này chính là mầm mống cho những bất hạnh sau này của Núi.
Mẹ Núi qua đời sau khi sinh nở quá nhiều, để lại bốn anh em Núi bơ vơ. Người cha vô trách nhiệm, ngay cả với những người vợ sau, càng khiến cuộc sống của các con thêm phần khốn khó. Là anh cả, Núi phải gánh vác trách nhiệm nuôi các em, buộc phải dấn thân vào con đường phi pháp. Cuộc đời anh chìm nổi trong những vũng lầy của xã hội, kiếm sống bằng những đồng tiền không trong sạch. Ngay cả khi có con gái, anh vẫn tiếp tục lún sâu vào con đường tội lỗi.
Tuy nhiên, “Sóng Ở Đáy Sông” không chỉ là câu chuyện về một cuộc đời đầy tội lỗi. Dù sa ngã, Núi vẫn luôn khao khát tình yêu thương và trách nhiệm. Anh yêu thương con gái, và cả đứa con trai rơi, chính những đứa con này là động lực để anh hoàn lương, tìm lại cuộc sống lương thiện bên người tình thời trai trẻ. Dù bị xã hội lên án, Núi vẫn nhận được sự cảm thông và giúp đỡ từ những người xung quanh. Họ hiểu được hoàn cảnh của anh, thấy được tình thương và trách nhiệm của anh dành cho gia đình. Chính lòng tốt của những người dân bình thường đã giúp Núi có thêm nghị lực để vượt qua quá khứ đen tối.
“Sóng Ở Đáy Sông” cũng đã được chuyển thể thành phim cùng tên, tuy nhiên theo đánh giá của một số độc giả, cả phim và sách có lẽ chỉ phù hợp với những ai từng trải qua thời kỳ khan hiếm văn hóa phẩm. Dù vậy, cuốn sách vẫn mang đến một câu chuyện đáng đọc, phản ánh chân thực những góc khuất của xã hội thời bao cấp. Tác phẩm đặt ra những câu hỏi day dứt về bản chất con người, về sự ảnh hưởng của môi trường và hoàn cảnh sống đến sự hình thành nhân cách. Liệu một con người sinh ra đã mang sẵn tính thiện hay tính ác? Hay chính những trải nghiệm cuộc sống, những biến cố thăng trầm mới là yếu tố quyết định?
Câu chuyện của Núi kết thúc với một hình ảnh ẩn dụ đầy ám ảnh về dòng sông Lấp. Dù bị lấp đi, dòng sông vẫn âm thầm chảy, vẫn tạo nên những con sóng ngầm dưới đáy. Cũng như Núi, dù bị cuộc đời xô đẩy vào con đường tăm tối, sâu thẳm trong anh vẫn le lói những tia sáng của tình yêu thương, của khát vọng hoàn lương, như những con sóng ngầm cuộn trào dưới đáy sông, chờ đợi ngày được vươn lên mạnh mẽ. Hình ảnh này cũng là lời khẳng định về sức sống mãnh liệt của con người, về khả năng vượt lên số phận để tìm lại chính mình.
