Bernard Lewis, học giả lỗi lạc người Mỹ gốc Do Thái chuyên nghiên cứu về lịch sử và văn hóa Trung Đông, đã mang đến một cái nhìn sâu sắc về tình trạng rối ren của thế giới Hồi giáo trong cuốn sách “Sự Khủng Hoảng của Hồi giáo” xuất bản năm 2002. Lewis lần theo dấu vết của cuộc khủng hoảng này từ cuối thế kỷ 19 đến nay, phân tích một cách tỉ mỉ những yếu tố lịch sử, chính trị và tôn giáo đã góp phần tạo nên bức tranh phức tạp này.
Trọng tâm của luận điểm của Lewis xoay quanh sự suy yếu của các quốc gia Hồi giáo trước sức mạnh áp đảo của phương Tây. Từng là những đế chế hùng mạnh thống trị thế giới trong nhiều thế kỷ, các nước Hồi giáo đã dần đánh mất vị thế của mình trước làn sóng hiện đại hóa quân sự và kinh tế của chủ nghĩa thực dân phương Tây. Sự thất bại này không chỉ là một đòn giáng mạnh vào quyền lực chính trị mà còn gây ra một cuộc khủng hoảng niềm tin sâu sắc trong lòng giới trí thức và tôn giáo Hồi giáo. Họ bàng hoàng trước sự tụt hậu của chính mình, không thể lý giải tại sao những nền văn minh từng dẫn đầu về khoa học, công nghệ và quân sự lại bị bỏ lại phía sau.
Lewis cũng chỉ trích sự bảo thủ và cứng nhắc của giới lãnh đạo tôn giáo Hồi giáo. Đối mặt với một thế giới đang thay đổi chóng mặt, họ lại cố bám víu vào những quan điểm lỗi thời, từ chối tiếp nhận những giá trị mới như tự do, dân chủ và nhân quyền. Chính sự trì trệ này đã đẩy Hồi giáo vào thế cô lập, ngày càng xa rời dòng chảy phát triển chung của nhân loại.
Bên cạnh đó, những xung đột triền miên và bất ổn chính trị dai dẳng tại Trung Đông cũng được Lewis xem là một nhân tố quan trọng làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng. Các cuộc xung đột sắc tộc, tôn giáo và chính trị liên miên không chỉ làm suy yếu vị thế của Hồi giáo trên trường quốc tế mà còn cản trở sự phát triển kinh tế – xã hội của các quốc gia trong khu vực, khiến họ ngày càng tụt hậu so với phần còn lại của thế giới.
Nhìn về tương lai, Lewis dự đoán cuộc khủng hoảng này sẽ còn tiếp diễn nếu giới lãnh đạo tôn giáo Hồi giáo không chịu thay đổi tư duy bảo thủ, cứng nhắc của mình. Ông kêu gọi một cuộc cải cách toàn diện, từ việc đổi mới hệ thống giáo dục, chấp nhận các giá trị dân chủ và nhân quyền cho đến việc tăng cường hợp tác quốc tế. Chỉ có như vậy, Hồi giáo mới có thể vượt qua giai đoạn khó khăn này và cải thiện đời sống vật chất lẫn tinh thần cho người dân. “Sự Khủng Hoảng của Hồi giáo” là một tác phẩm đáng suy ngẫm, mang đến cho độc giả một góc nhìn đa chiều về những thách thức mà thế giới Hồi giáo đang phải đối mặt.
