Isaiah Berlin, một trong những nhà tư tưởng chính trị lỗi lạc nhất của thế kỷ 20, đã để lại dấu ấn sâu đậm với tác phẩm “Tất Định Luận Và Tự Do Lựa Chọn”. Cuốn sách này đào sâu vào một trong những cuộc tranh luận triết học dai dẳng nhất: mối quan hệ phức tạp giữa tự do và tất định luận. Berlin mổ xẻ vấn đề này bằng cách phân biệt hai khái niệm cốt lõi về tự do: tự do âm tính và tự do dương tính. Ông lập luận rằng tự do âm tính là sự vắng mặt của sự can thiệp từ bên ngoài, cho phép cá nhân hành động mà không bị cản trở bởi những ràng buộc do người khác áp đặt, như tự do ngôn luận hay tự do hội họp. Ngược lại, tự do dương tính là khả năng tự chủ, tự quyết định và theo đuổi những mục tiêu cá nhân. Nó là quyền được làm chủ cuộc đời mình và thực hiện ý chí của bản thân.
Tuy nhiên, Berlin chỉ ra rằng hai khái niệm tự do này không phải lúc nào cũng hòa hợp. Việc theo đuổi tự do dương tính của một cá nhân có thể xâm phạm đến tự do âm tính của người khác. Ví dụ, việc thực hiện quyền tự do ngôn luận có thể gây tổn hại đến danh dự hoặc quyền riêng tư của người khác, đặt ra câu hỏi về giới hạn của tự do và sự cần thiết của những quy tắc chung.
Berlin cũng đưa ra lời cảnh báo mạnh mẽ về mối nguy hiểm của chủ nghĩa tất định luận đối với tự do cá nhân. Chủ nghĩa tất định, với niềm tin vào một mục đích tối hậu duy nhất cho con người, có thể biện minh cho việc áp đặt một hệ giá trị duy nhất lên toàn xã hội. Điều này, theo Berlin, sẽ dẫn đến sự đồng nhất tư tưởng, triệt tiêu sự đa dạng quan điểm và cuối cùng là bóp nghẹt tự do lựa chọn của cá nhân.
Berlin phản bác quan điểm này bằng cách khẳng định rằng con người không bị ràng buộc bởi một mục đích duy nhất mà sở hữu một hệ giá trị đa dạng và thường xuyên mâu thuẫn. Việc áp đặt một hệ giá trị duy nhất không chỉ là bất khả thi mà còn là nguy hiểm, mở đường cho sự độc tài và chuyên chế. Thay vào đó, ông kêu gọi một xã hội tôn trọng sự đa dạng quan điểm và bảo vệ quyền tự do lựa chọn của mỗi cá nhân. Sự cân bằng giữa tự do âm tính và tự do dương tính, giữa tự do cá nhân và trật tự xã hội, chính là chìa khóa cho một xã hội phát triển bền vững và tôn trọng nhân phẩm.
Berlin không đề xuất một mô hình chính trị hoàn hảo, thừa nhận rằng mỗi hệ thống đều có những hạn chế riêng. Điều quan trọng hơn, theo ông, là việc bảo vệ những giá trị cơ bản như tự do cá nhân và quyền con người. Chỉ khi những giá trị này được đảm bảo, xã hội mới có thể tiến bộ theo hướng tích cực và bền vững. “Tất Định Luận Và Tự Do Lựa Chọn” là một tác phẩm kinh điển, cung cấp những phân tích sắc bén về mối quan hệ giữa tự do và tất định, đồng thời đưa ra những cảnh báo kịp thời về những mối nguy hiểm tiềm tàng đối với tự do cá nhân trong xã hội hiện đại. Cuốn sách là một đóng góp vô giá cho những ai quan tâm đến triết học chính trị và mong muốn hiểu sâu hơn về bản chất của tự do.
