Nikolai Berdyaev, trong cuốn sách “Thế Giới Quan Của Dostoevsky”, đã dâng tặng độc giả một hành trình trí tuệ đầy mê hoặc vào thế giới nội tâm phong phú và phức tạp của đại văn hào Nga Fyodor Dostoevsky. Không chỉ đơn thuần là một tác phẩm phê bình văn học, cuốn sách còn là một nghiên cứu chuyên sâu về triết học, tôn giáo và chính trị được thể hiện qua lăng kính văn chương Dostoevsky.
Berdyaev tôn vinh Dostoevsky như một trong những cây bút vĩ đại nhất của nước Nga, người đã chạm đến những tầng sâu thẳm nhất của bản chất con người, soi chiếu xã hội Nga đương thời và khám phá thế giới quan Kitô giáo Chính thống một cách sâu sắc. Hơn cả một nhà văn, Dostoevsky hiện lên trong phân tích của Berdyaev như một triết gia, nhà tâm lý học và thậm chí là một nhà tiên tri với tầm nhìn vượt thời đại. Tác phẩm của ông không chỉ mang giá trị giải trí mà còn chứa đựng những suy tư triết học sâu sắc về các vấn đề căn bản của đời sống tinh thần con người.
Thế giới quan của Dostoevsky, theo Berdyaev, được kiến tạo trên nền tảng của chủ nghĩa duy tâm siêu hình và thần học Chính thống giáo. Thế giới vật chất chỉ là một phần nhỏ bé của thực tại, trong khi thế giới tinh thần và siêu nhiên mới là bản chất đích thực. Con người không chỉ là một thực thể vật lý hữu hạn mà còn mang trong mình một linh hồn bất tử, khao khát vươn tới sự siêu việt.
Ý chí tự do, trong quan điểm của Dostoevsky, chính là chìa khóa then chốt định hình số phận con người. Mỗi cá nhân đều đứng trước sự lựa chọn giữa thiện và ác, và phải hoàn toàn chịu trách nhiệm cho những quyết định của mình. Đức tin Kitô giáo và tình yêu thương được Dostoevsky đề cao như những giá trị tối thượng mà con người nên hướng tới. Tuy nhiên, con đường đạo đức không hề bằng phẳng mà đầy rẫy những chông gai và thử thách. Con người luôn phải vật lộn với những cám dỗ của tội lỗi và sự sa ngã.
Berdyaev chỉ ra rằng Dostoevsky đã nhìn thấu những mâu thuẫn sâu sắc bên trong xã hội Nga thời bấy giờ, đặc biệt là sự xung đột giữa chủ nghĩa cá nhân cực đoan và chủ nghĩa cộng đồng. Nhà văn đã tiên liệu được những hệ lụy nguy hiểm của chủ nghĩa cá nhân cực đoan và chủ nghĩa vô thần, những tư tưởng mà sau này đã góp phần dẫn đến Cách mạng Nga năm 1917.
Berdyaev cũng đặc biệt nhấn mạnh vào khả năng thấu hiểu sâu sắc bản chất con người của Dostoevsky. Ông cho rằng Dostoevsky đã khám phá ra sự tồn tại song song của thiện và ác trong mỗi con người. Con người vừa là thiên thần, vừa là ác quỷ, và chỉ một chút yếu lòng trước cám dỗ của tội lỗi cũng đủ khiến họ trở nên tàn nhẫn.
Không chỉ dừng lại ở việc phân tích hiện tại, Berdyaev còn đánh giá cao những tiên đoán của Dostoevsky về tương lai nước Nga và thế giới. Dostoevsky đã nhận thấy sự bất ổn và mâu thuẫn âm ỉ trong lòng xã hội Nga, và dự đoán chính xác rằng những điều này sẽ dẫn đến những biến động chính trị – xã hội lớn lao như Cách mạng Bolshevik.
Tóm lại, qua lăng kính của Berdyaev, Dostoevsky không chỉ là một đại văn hào mà còn là một nhà tư tưởng vĩ đại, một triết gia, nhà tâm lý học và nhà tiên tri xuất sắc. Những tư tưởng sâu sắc của Dostoevsky về con người, xã hội, đạo đức và tương lai nước Nga đã được Berdyaev phân tích tỉ mỉ và cô đọng trong cuốn sách “Thế Giới Quan Của Dostoevsky”, một tác phẩm đáng đọc cho bất kỳ ai muốn khám phá chiều sâu tư tưởng của một trong những cây bút vĩ đại nhất mọi thời đại.
