Cuốn sách “Thuật xử thế của người xưa” của Nguyễn Duy Cần là một kho tàng quý giá chứa đựng những điển tích Trung Hoa được truyền miệng qua nhiều thế hệ. Tác giả đã khéo léo biên soạn và chắt lọc những bài học uyên thâm, ý nghĩa từ kho tàng văn hóa đồ sộ này để gửi gắm đến độc giả đương đại.
Trong xã hội hiện đại đầy biến động và áp lực, việc tìm về những giá trị đạo đức chân chính trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. “Thuật xử thế của người xưa” như một dòng suối mát lành, giúp tâm hồn ta lắng đọng, nhận ra những điều thực sự quý giá trong cuộc sống. Cuốn sách không chỉ là cẩm nang về nghệ thuật ứng xử mà còn là nguồn cảm hứng bất tận, dẫn dắt chúng ta trên hành trình hoàn thiện bản thân, hướng tới một cuộc sống ý nghĩa và trọn vẹn.
Mượn lời thơ của Nguyễn Công Trứ, Giáo sư Hoàng Như Mai đã mở đầu lời giới thiệu bằng cái khó của việc “ăn ở sao cho vừa lòng người”. Một nhân vật lỗi lạc như Nguyễn Công Trứ cũng phải thừa nhận điều này, đủ thấy rằng đối nhân xử thế là một nghệ thuật cần phải học hỏi và rèn luyện. Học giả Nguyễn Duy Cần đã tinh tế chọn lọc những câu chuyện về các danh nhân lịch sử, những bài học kinh nghiệm được kiểm chứng qua thời gian, để làm chất liệu cho cuốn sách. Những câu chuyện này không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn chứa đựng những bài học sâu sắc về cách ứng xử trong cuộc sống.
Tuy nhiên, Giáo sư Hoàng Như Mai cũng lưu ý người đọc về việc vận dụng những bài học này một cách sáng tạo, phù hợp với hoàn cảnh hiện tại, tránh lối tư duy bảo thủ, nệ cổ. Ông ví dụ câu chuyện “đánh dấu mạn thuyền tìm gươm” để minh họa cho sự cứng nhắc, thiếu linh hoạt trong ứng xử. Học từ người xưa không phải là sao chép y nguyên mà là suy ngẫm, chiêm nghiệm và rút ra những bài học cho riêng mình. Cuốn sách có thể giúp bạn trở thành người thông tuệ, khôn ngoan, hoặc trở thành người gàn dở, lỗi thời, tất cả phụ thuộc vào cách bạn tiếp nhận và vận dụng những kiến thức trong sách.
Trong phần Phi lộ, tác giả Nguyễn Duy Cần chia sẻ về sự thay đổi trong nhận thức của bản thân. Từ chỗ ngờ vực những bài học của người xưa, ông đã dần thấu hiểu và trân trọng giá trị của chúng. Ông dẫn câu chuyện về người mục sư và con trai để nói về sự thay đổi trong nhận thức theo thời gian và kinh nghiệm sống. Cái hay, cái dở của cổ nhân đều là những bài học quý giá, giúp ta “trạch kỳ thiện giả nhi tòng chi, kỳ bất thiện giả nhi cải chi” (chọn cái tốt mà làm theo, cái xấu mà sửa đổi).
Ngay từ chương đầu tiên, “Lòng tự ái”, tác giả đã đi thẳng vào một trong những yếu tố cốt lõi của nghệ thuật xử thế. Ông dẫn chứng câu nói của người xưa: “Giữa chốn ba quân có thể đoạt được soái ấn nhưng không thể đoạt được cái chí của kẻ thất phu” để khẳng định tầm quan trọng của việc tôn trọng lòng tự ái của mỗi người. Bằng những câu chuyện, phân tích sắc bén, tác giả chỉ ra rằng muốn thuyết phục người khác, không nên dùng đến sự áp đặt, công kích mà hãy khéo léo dẫn dắt, khơi gợi sự đồng cảm. Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thấu hiểu trình độ, tâm lý của đối phương để lựa chọn cách giao tiếp phù hợp. Qua đó, tác giả giúp người đọc nhận ra rằng, nghệ thuật xử thế không chỉ là kỹ năng giao tiếp mà còn là sự tu dưỡng, rèn luyện bản thân, biết đặt mình vào vị trí của người khác để thấu hiểu và cảm thông.
