Cuốn sách “Tính Dân Tộc Trong Âm Nhạc Phạm Duy Và Tình Bạn Duy – Khê” của Trần Văn Khê là một áng văn chân thành và sâu sắc, khắc họa chân dung âm nhạc của Phạm Duy, đồng thời hé lộ mối thâm giao bền chặt giữa ông và tác giả. Tác phẩm không chỉ đơn thuần là một bài phân tích âm nhạc, mà còn là lời tri ân của một người bạn dành cho người bạn tri kỷ, một hành trình khám phá tâm hồn nghệ sĩ và tình yêu quê hương đất nước được thể hiện qua từng nốt nhạc.
Hành trình bắt đầu từ những ngày ấu thơ của Phạm Duy tại Hà Nội, nơi cái nôi Nho học hun đúc tâm hồn ông, nhưng lại không thể kìm hãm niềm đam mê âm nhạc cháy bỏng. Từ những bước chân đầu tiên tại Trường Quốc gia Âm nhạc Sài Gòn, Phạm Duy đã bắt đầu dệt nên những giai điệu mang đậm hồn cốt dân tộc. Những ca khúc như “Mùa xuân con đi”, “Người tình hư ảo”, “Đường xa nhớ mẹ”… vang lên từ những năm 1940, không chỉ làm phong phú thêm bức tranh âm nhạc Việt Nam mà còn trở thành biểu tượng bất hủ của dòng nhạc trữ tình.
Trần Văn Khê đã tinh tế phân tích tính dân tộc trong âm nhạc Phạm Duy, chỉ ra rằng tình yêu quê hương, đất nước, tình người luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho những sáng tác của ông. Ngôn ngữ âm nhạc giản dị, gần gũi đã chạm đến trái tim của hàng triệu người Việt. Từ “Mùa xuân con đi” đến “Hà Nội mùa đông”, rồi “Ru con bên dòng sông”, mỗi giai điệu đều thấm đẫm tình yêu quê hương đất nước một cách tự nhiên, chân thật. Chính điều này đã làm nên sức sống mãnh liệt cho âm nhạc Phạm Duy, vượt qua thử thách của thời gian và trở thành niềm tự hào của nhiều thế hệ.
Bên cạnh âm nhạc, cuốn sách còn khắc họa tình bạn đặc biệt giữa Phạm Duy và Trần Văn Khê. Gặp nhau tại Sài Gòn những năm 1940, hai người nhanh chóng tìm thấy sự đồng điệu trong tâm hồn. Dù khác biệt về tuổi tác và lĩnh vực hoạt động, họ đều chung một niềm đam mê nghệ thuật và tình yêu nước sâu đậm. Những cuộc trò chuyện về văn học, chính trị, những lần cùng nhau sáng tác đã vun đắp cho tình bạn ấy thêm bền chặt, vượt qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử.
Ảnh hưởng của Phạm Duy đối với nền âm nhạc Việt Nam cũng được Trần Văn Khê phân tích tỉ mỉ. Phạm Duy đã mở ra một chương mới cho dòng nhạc trữ tình, tình ca mang đậm bản sắc dân tộc. Ông là người tiên phong kết hợp âm nhạc truyền thống dân gian với những hình thức hiện đại, tạo nên những giai điệu độc đáo, mới lạ. Âm nhạc của ông đã truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ nhạc sĩ Việt Nam theo đuổi con đường sáng tạo mang đậm hồn cốt dân tộc. Việc ông được Nhà nước trao tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân là minh chứng rõ ràng nhất cho những đóng góp to lớn của ông.
Những năm tháng cuối đời, dù sức khỏe đã yếu, Phạm Duy vẫn miệt mài sáng tác, tiếp tục cống hiến cho nền âm nhạc nước nhà. Ông đã được Nhà nước trao tặng nhiều huân, huy chương cao quý. Sự ra đi của ông vào ngày 8/8/2001 tại Thành phố Hồ Chí Minh là một mất mát lớn cho nền âm nhạc Việt Nam, nhưng di sản âm nhạc đồ sộ của ông vẫn sống mãi với thời gian. Cuốn sách khép lại bằng lời tri ân sâu sắc của Trần Văn Khê dành cho người bạn tri kỷ, người đã là nguồn cảm hứng lớn lao trong cuộc đời ông. “Tính Dân Tộc Trong Âm Nhạc Phạm Duy Và Tình Bạn Duy – Khê” không chỉ là một cuốn sách về âm nhạc, mà còn là câu chuyện cảm động về tình bạn, tình yêu quê hương và một cuộc đời cống hiến hết mình cho nghệ thuật.
