“Tuyến Hỏa Xa Ngầm” của Colson Whitehead, tác phẩm đoạt giải Pulitzer năm 2017, mở ra cánh cửa vào một trong những chương đen tối nhất lịch sử nước Mỹ: thời kỳ nô lệ. Câu chuyện xoay quanh Cora, một nữ nô lệ trẻ tuổi trên đồn điền trồng bông ở Georgia, người mang trong mình di sản đau thương của ba thế hệ bị bắt giữ và nô dịch. Bà của Cora, Ajarry, bị bắt cóc từ châu Phi và sống cả đời trong xiềng xích. Mẹ cô, Mabel, trở thành huyền thoại khi được cho là đã trốn thoát thành công, gieo vào lòng Cora khát vọng tự do mãnh liệt. Sống giữa sự tàn bạo thường nhật, chứng kiến những người cùng cảnh ngộ bị lạm dụng, bị bóc lột sức lao động đến kiệt quệ, Cora quyết tâm thoát khỏi số phận nghiệt ngã, nối tiếp hành trình tìm kiếm tự do dang dở của mẹ.
Tuyến hỏa xa ngầm, một mạng lưới bí mật giúp đỡ nô lệ chạy trốn, trở thành tia hy vọng le lói cho Cora. Khác với lịch sử, trong tiểu thuyết, tuyến đường này được hư cấu thành một hệ thống đường ray và tàu hỏa thực sự nằm sâu dưới lòng đất, ẩn chứa những bí ẩn mà ngay cả những người tham gia cũng chưa từng tường tận. Hành trình của Cora xuyên qua năm bang, từ Georgia đến Indiana, là cuộc rượt đuổi căng thẳng với Ridgeway, một tay săn nô lệ lão luyện và đầy tham vọng. Cuộc chiến sinh tồn không chỉ diễn ra trên phương diện thể xác mà còn là cuộc đấu tranh tinh thần bền bỉ, khẳng định ý chí quật cường trước nghịch cảnh. Xích xiềng của chế độ nô lệ không chỉ trói buộc Cora mà còn cả những người bạn đồng hành, những người tốt bụng dám che chở và giúp đỡ cô, khiến hành trình trốn chạy càng thêm gian nan và nguy hiểm.
Colson Whitehead đan xen giữa hiện thực tàn khốc và chất phúng dụ đầy sáng tạo, khắc họa nên bức tranh nước Mỹ đầy mâu thuẫn. “Hãy nhìn ra ngoài trong khi tàu đưa các bạn đi, các bạn sẽ thấy khuôn mặt thật của nước Mỹ”, câu nói lặp đi lặp lại trong tác phẩm, như một lời nhắc nhở về nghịch lý của một quốc gia được xây dựng trên nền tảng tự do nhưng lại tước đoạt tự do của người khác. Những con người da đen bị đối xử như súc vật, bị tước đoạt nhân quyền, trong khi bản Tuyên ngôn Độc lập lại hùng hồn tuyên bố về sự bình đẳng của mọi người. Tác giả khéo léo sử dụng màu sắc đối lập, đen và trắng, để thể hiện sự phân biệt chủng tộc sâu sắc, đồng thời hé lộ những tia sáng nhân văn le lói giữa bóng tối của chế độ nô lệ: những người da trắng dũng cảm đứng lên đấu tranh cho quyền lợi của người da đen, bất chấp nguy hiểm đến tính mạng.
“Tuyến Hỏa Xa Ngầm” không chỉ là câu chuyện về cuộc đào thoát của một nữ nô lệ, mà còn là bản cáo trạng mạnh mẽ về chế độ nô lệ tàn bạo, về sự phân biệt chủng tộc đã ăn sâu vào xã hội Mỹ. Thông qua hành trình đầy gian khổ của Cora, Whitehead đặt ra những câu hỏi day dứt về nhân tính, về tự do và công lý, những giá trị tưởng chừng hiển nhiên nhưng lại bị chà đạp dưới gót giày của quyền lực và tham lam. Tác phẩm là một bài học lịch sử sâu sắc, nhắc nhở chúng ta về quá khứ đen tối để trân trọng hiện tại và hướng tới một tương lai công bằng hơn cho tất cả mọi người.
