Tuyển tập Nguyễn Hiến Lê tập 2: Sử học, một tác phẩm nghiên cứu giá trị của nhà nghiên cứu Nguyễn Hiến Lê, tập hợp những bài viết tinh túy về lĩnh vực sử học, được chắt lọc từ các bài báo và bài giảng của ông đăng tải trên báo chí trong khoảng thời gian từ 1950 đến 1960. Cuốn sách không chỉ phản ánh quan điểm và cách tiếp cận sử học độc đáo của tác giả trong giai đoạn lịch sử đầy biến động này, mà còn hé lộ quá trình hình thành và phát triển tư duy sử học của một trí thức hàng đầu.
Tác phẩm mở đầu bằng việc đào sâu vào “Vấn đề phương pháp luận trong nghiên cứu sử học Việt Nam”. Nguyễn Hiến Lê đã tỉ mỉ phân tích và đánh giá những phương pháp nghiên cứu sử học phổ biến đương thời, bao gồm phương pháp sử học chính trị, kinh tế, xã hội… Không chỉ dừng lại ở việc chỉ ra hạn chế của từng phương pháp, ông còn mạnh dạn đề xuất một cách tiếp cận tổng hợp, kết hợp hài hòa giữa các yếu tố chính trị, kinh tế và xã hội, nhằm hướng tới một cái nhìn toàn diện và khách quan hơn về lịch sử.
Tiếp nối mạch tư duy đó, tác giả luận bàn về “Vấn đề lịch sử dân tộc và quốc gia”, phân tích quan điểm của các nhà nghiên cứu về mối quan hệ giữa hai khái niệm then chốt này. Ông khẳng định tính chất không thể tách rời của lịch sử dân tộc và quốc gia, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xem xét mối quan hệ biện chứng giữa chúng.
Hành trình khám phá lịch sử Việt Nam được tiếp tục với chương về “Vấn đề lịch sử thời đại phong kiến ở Việt Nam”. Từ thời Lý – Trần đến cuối thời Nguyễn, những đặc điểm nổi bật của chế độ phong kiến Việt Nam được tác giả phân tích sắc sảo. Bên cạnh đó, sự so sánh với các nước phong kiến khác trên thế giới giúp làm rõ hơn những nét tương đồng và khác biệt, góp phần làm phong phú bức tranh toàn cảnh về chế độ phong kiến.
Bước sang giai đoạn cận đại, Nguyễn Hiến Lê tập trung phân tích “Vấn đề lịch sử thời đại cận đại ở Việt Nam”, khoảng thời gian từ cuối thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20, giai đoạn chứng kiến những biến động lớn lao của dân tộc. Sự xâm lược của thực dân Pháp, cùng với những phong trào đấu tranh sôi nổi như Đông Du, Duy Tân… được tác giả tái hiện và phân tích một cách kỹ lưỡng, giúp người đọc hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử đầy biến động này.
Cuối cùng, tác phẩm khép lại với “Vấn đề lịch sử hiện đại ở Việt Nam”, tập trung vào giai đoạn từ Cách mạng Tháng Tám 1945 cho đến thời điểm cuốn sách được viết. Những sự kiện trọng đại như Cách mạng Tháng Tám, kháng chiến chống Pháp, kháng chiến chống Mỹ được tác giả lý giải sâu sắc, mang đến cho người đọc cái nhìn đa chiều về giai đoạn lịch sử quan trọng này.
“Tuyển tập Nguyễn Hiến Lê tập 2: Sử học” không chỉ đơn thuần là tập hợp các bài viết, mà còn là một công trình nghiên cứu mang tính chất báo cáo và tổng kết quan điểm sử học của Nguyễn Hiến Lê trong một giai đoạn lịch sử cụ thể. Tác phẩm thể hiện rõ nét quá trình hình thành và phát triển phương pháp luận sử học của tác giả, đồng thời khẳng định tính tiên phong trong việc nghiên cứu lịch sử Việt Nam một cách toàn diện và khách quan qua từng giai đoạn lịch sử cụ thể. Một cuốn sách đáng đọc cho những ai quan tâm đến lịch sử Việt Nam và muốn tìm hiểu về tư duy của một trong những nhà nghiên cứu hàng đầu của đất nước.
