“Và Một Ngày Dài Hơn Thế Kỷ” của Tchinguiz Aitmatov, một trong những tác phẩm văn học Xô viết hiện đại được dịch và giới thiệu rộng rãi trên thế giới, đưa người đọc vào cuộc hành trình nội tâm đầy xúc động của Edigay, một công nhân đường sắt giữa mênh mông thảo nguyên Kazakhstan. Câu chuyện mở ra trong ngày Edigay tiễn đưa người bạn thân Kazangap về nơi an nghỉ cuối cùng tại nghĩa trang Ana-Beyit cổ kính, nay đã trở thành một phần của sân bay vũ trụ. Hành trình tang thương này đồng thời là chuyến hành trình ngược dòng ký ức, nơi Edigay hồi tưởng về tình bạn sâu đậm với Kazangap và nhìn lại cuộc đời mình với những thăng trầm, vui buồn đan xen trong suốt bốn mươi năm.
Cuộc đời Edigay, gắn liền với những biến chuyển của đất nước Xô viết trong nửa thế kỷ, phản ánh sự vận động của con người trong dòng chảy lịch sử và ngược lại. Giữa cái bao la của thảo nguyên và sự khắc nghiệt của công việc tại ga xép Bão tuyết hẻo lánh, Edigay hiện lên như một người lao động bình dị nhưng mang trong mình tâm hồn tinh tế, nhạy cảm và tấm lòng nhân hậu. Ông là hiện thân của chủ nghĩa anh hùng thầm lặng, bền bỉ, tìm thấy niềm vui và ý nghĩa trong lao động, cống hiến cho sự nghiệp chung của đất nước. Không chỉ cặm cụi với công việc, Edigay còn là một con người trăn trở trước những vấn đề xã hội, luôn đấu tranh cho công lý và lẽ phải. Aitmatov đã khéo léo đặt nhân vật vào những tình huống phức tạp, để Edigay đối diện với nhiều loại người, nhiều vấn đề nan giải, từ đó làm nổi bật phẩm chất cao quý của một con người bình thường mà vĩ đại.
Song song với câu chuyện đời thường của Edigay, một sự kiện phi thường diễn ra trên vũ trụ: hai phi hành gia trên trạm quỹ đạo phối hợp Xô-Mỹ “Paritet” phát hiện ra một nền văn minh ngoài Trái Đất trên hành tinh “Bộ ngực rừng”. Nền văn minh này sở hữu trình độ khoa học kỹ thuật vượt bậc và một nền hòa bình vĩnh cửu. Nguyện vọng tiếp xúc với Trái Đất của họ lại vô tình dẫn đến những hậu quả khó lường, đặt ra câu hỏi về sự sẵn sàng của nhân loại trước những nền văn minh khác biệt. Sự đan xen giữa cốt truyện hiện thực và yếu tố huyễn tưởng tạo nên kết cấu độc đáo, thôi thúc người đọc suy tư về những vấn đề mang tính toàn cầu như chạy đua vũ trang, đối đầu giữa các cường quốc và khát vọng hòa bình của nhân loại.
Thông qua hình ảnh hành tinh “Bộ ngực rừng”, Aitmatov gửi gắm thông điệp về một tương lai hòa bình, nơi chiến tranh không còn tồn tại và con người đạt đến một trình độ phát triển cao hơn. “Và Một Ngày Dài Hơn Thế Kỷ” không chỉ là một bản anh hùng ca về lao động mà còn là lời kêu gọi hòa bình tha thiết, một cảnh báo về nguy cơ chiến tranh hạt nhân và những căng thẳng địa chính trị. Tác phẩm đánh dấu bước phát triển mới trong hành trình sáng tác của Aitmatov, khi ông sử dụng yếu tố huyễn tưởng như một phương thức tư duy nghệ thuật độc đáo, phản ánh những nghịch lý của thời đại khoa học kỹ thuật. Đây chính là tác phẩm để lại nhiều suy ngẫm cho độc giả về thân phận con người, về lịch sử và về tương lai của nhân loại.
