Cuốn sách “Văn Hóa Là Gì?” của tác giả Đào Duy Anh là một nỗ lực đi tìm lời giải đáp cho một khái niệm tưởng chừng quen thuộc nhưng lại vô cùng phức tạp: văn hóa. Tác giả không đi theo lối mẫn của các học giả Tây phương khi sa đà vào những cuộc tranh luận bất tận về sự khác biệt giữa “văn hóa” và “văn minh”, mà chọn cách tiếp cận trực diện và thực dụng hơn. Ông đưa ra một định nghĩa riêng, dựa trên sự quan sát và phân tích thực tiễn.
Điểm khởi đầu của tác giả là sự phân biệt giữa “văn hóa” và “văn minh”. Ông cho rằng “văn minh” chỉ là một giai đoạn phát triển cao của văn hóa, thường được dùng để chỉ những xã hội đạt đến trình độ nhất định về vật chất và tinh thần, như Âu-Mỹ, Trung Hoa, Ấn Độ. Trong khi đó, “văn hóa” là một khái niệm rộng hơn, bao hàm tất cả các phương diện sinh hoạt của con người, từ vật chất đến tinh thần và xã hội, bất kể trình độ phát triển cao hay thấp.
Tác giả cũng chỉ ra một quan niệm sai lầm phổ biến, đó là đồng nhất văn hóa với ý thức hệ. Ông khẳng định ý thức hệ chỉ là một phần của văn hóa, là biểu hiện của những trạng thái sinh hoạt về trí tuệ và tình cảm. Văn hóa, như đã nói, bao gồm toàn bộ các hoạt động của con người.
Một điểm nhấn quan trọng trong lập luận của Đào Duy Anh là mối quan hệ giữa văn hóa và sinh hoạt. Ông cho rằng “văn hóa tức là sinh hoạt”, nhưng đồng thời cũng chỉ ra sự khác biệt giữa hai khái niệm này. Sinh hoạt là những hoạt động thường nhật, còn văn hóa là tổng hòa những sáng tạo, những nỗ lực của con người trong quá trình sinh hoạt đó, nhằm cải thiện cuộc sống và chinh phục tự nhiên. Tác giả minh họa bằng những ví dụ cụ thể: người nông dân bì bõm dưới ruộng là sinh hoạt, nhưng việc chế tạo ra lưỡi cày, sử dụng trâu bò, cải tiến kỹ thuật canh tác là hoạt động văn hóa.
Vậy điều gì phân biệt văn hóa của con người với sinh hoạt của các loài động vật? Đào Duy Anh cho rằng chính văn hóa là yếu tố làm nên sự khác biệt đó. Văn hóa là kết quả của quá trình đấu tranh không ngừng của con người để thoát khỏi sự áp bức của tự nhiên, là những nỗ lực sáng tạo và vận dụng mọi nguồn lực để chống cự và chinh phục tự nhiên. Từ việc phát minh ra lửa, sử dụng quần áo, xây dựng nhà cửa, cho đến những thành tựu khoa học kỹ thuật hiện đại như điện khí, tàu lặn, máy bay, tất cả đều là những giá trị văn hóa được kết tinh từ cuộc sinh hoạt mạnh mẽ của loài người.
Cuối cùng, tác giả đưa ra một danh sách các lĩnh vực cấu thành nên văn hóa, bao gồm: kỹ thuật, kinh tế, chính trị, pháp luật, binh chế, giáo dục, ngôn ngữ, văn tự, văn học, nghệ thuật, khoa học, triết học, phong tục, lễ nghi, tôn giáo,… Ông kết luận rằng bất kỳ dân tộc nào, ở thời đại nào, cũng đều có văn hóa, chỉ khác nhau ở trình độ cao thấp mà thôi.
“Văn Hóa Là Gì?” không chỉ là một cuốn sách hàn lâm, mà còn là một lời mời gọi suy ngẫm về bản chất và giá trị của văn hóa trong cuộc sống con người. Với lối viết giản dị, dễ hiểu, cùng những ví dụ sinh động, tác phẩm hứa hẹn sẽ mang đến cho bạn đọc những hiểu biết sâu sắc và thú vị về một chủ đề muôn thuở này.
