Văn hóa nhân học, một nhánh quan trọng của văn hóa học, đã phát triển mạnh mẽ từ châu Mỹ đầu thế kỷ XIX và tiếp tục gặt hái những thành tựu to lớn cho đến ngày nay. “Văn Hóa Nhân Học Châu Âu”, một phần trong bộ sách đồ sộ “Bách khoa thư các nền văn hóa thế giới”, là kết tinh tâm huyết của các nhà nghiên cứu văn hóa nhân học, đặc biệt là nhóm biên dịch Phạm Minh Thảo và Nguyễn Kim Loan, cùng những nỗ lực nghiên cứu, điều tra điền dã kéo dài suốt thập niên 90 của thế kỷ XX. Bộ sách gồm 5 tập, bao quát văn hóa nhân học của 5 châu lục: Á, Âu, Phi, Mỹ và Đại Dương, hứa hẹn mang đến cho độc giả hơn 200 nền văn hóa đa dạng trên khắp thế giới.
Khác với dân tộc học, vốn tập trung mô tả văn hóa của các tộc người, văn hóa nhân học mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các nhóm cộng đồng với những đặc thù riêng biệt như văn hóa Digan, Hinjia, hay văn hóa Đông Nam Á ở châu Mỹ. Sự linh hoạt trong việc xác định chủ thể văn hóa, dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau, cho phép văn hóa nhân học vẽ nên một bức tranh chân thực, sống động về các nhóm cộng đồng trên toàn cầu, lột tả trọn vẹn những đặc trưng cơ bản của từng nền văn hóa. Cách tiếp cận này cũng giúp khắc phục những khó khăn khi nghiên cứu những nền văn hóa đặc thù về lối sống, tôn giáo hay không gian văn hóa, ví dụ như sự khác biệt giữa văn hóa các tộc người Đông Nam Á bản địa và văn hóa của người Đông Nam Á ở châu Mỹ, nơi diễn ra sự tiếp biến văn hóa mạnh mẽ, tạo nên những nét văn hóa mới mẻ, pha trộn giữa yếu tố gốc và yếu tố tiếp thu từ môi trường mới.
Với khối lượng tư liệu khổng lồ, được gần một trăm nhà nghiên cứu văn hóa khảo sát thực địa và mô tả theo cấu trúc thống nhất, bộ sách là một đóng góp đáng kể cho khoa học nghiên cứu về văn hóa, không chỉ các tộc người mà còn các nhóm, cộng đồng người đa dạng và phong phú trong cuộc sống đương đại. Hơn cả một công trình khoa học nghiêm túc, bộ sách còn là một cuốn cẩm nang lý thú cho những ai đam mê khám phá văn hóa nhân loại, cung cấp một cái nhìn hệ thống và đầy đủ về phong tục tập quán, nếp sống, tín ngưỡng, tôn giáo của con người trên khắp hành tinh.
Sự ra đời của bộ sách bắt nguồn từ ba nguyên nhân chủ yếu. Thứ nhất, bối cảnh thế giới thập niên 90 của thế kỷ XX chứng kiến những biến đổi sâu sắc về chính trị, kinh tế, văn hóa, dẫn đến sự phân tán các nhóm văn hóa trên toàn cầu, tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng và phức tạp chưa từng có. Thứ hai, sự tồn tại song song của nhiều kiểu mẫu văn hóa khác nhau, từ văn hóa vùng, nhóm dân tộc, nhóm bản địa, đến nhóm tôn giáo và nhóm dân nhập cư không bị đồng hóa, đòi hỏi một cách tiếp cận nghiên cứu linh hoạt hơn. Thứ ba, bản chất biến đổi không ngừng của văn hóa theo thời gian khiến việc xác định một nền văn hóa đặc trưng trở nên khó khăn, từ đó mở ra hướng tiếp cận mới mẻ và hợp lý hơn của văn hóa nhân học.
Dựa trên ba nhân tố chủ chốt: tộc người, môi trường sống gắn với lịch sử phát triển, và tôn giáo, tín ngưỡng, mỗi nền văn hóa trong bộ sách được mô tả chi tiết theo một cấu trúc thống nhất, bao gồm tên gọi, môi trường vật chất, lịch sử dân số, ngôn ngữ, lịch sử văn hóa, kiểu cư trú, phân công lao động, quan hệ huyết thống, hôn nhân, gia đình, tổ chức chính trị, xã hội, tôn giáo, tín ngưỡng, nghệ thuật và y học truyền thống.
Với phương châm “Không gì thuộc về con người lại xa lạ đối với tôi”, nhóm biên dịch ưu tiên giới thiệu những tộc người ít được biết đến với bạn đọc Việt Nam, tập trung vào những nền văn hóa chưa có nhiều tư liệu nghiên cứu. Do đó, những tộc người quen thuộc như Hán, Mãn Thanh hay các tộc người Việt Nam sẽ không được đề cập trong bộ sách này. Các nhóm tộc người di cư sẽ được xếp vào vùng văn hóa khởi nguyên để làm rõ hơn sự biến đổi và bảo lưu các đặc trưng văn hóa của họ.
“Văn Hóa Nhân Học Châu Âu”, tập đầu tiên của bộ sách, sẽ dẫn dắt bạn đọc đến với những nền văn hóa lâu đời, cái nôi của văn minh nhân loại, khám phá những giá trị cốt lõi tạo nên bản sắc của những nền văn hóa này trong bối cảnh hiện đại. Bộ sách “Bách khoa thư các nền văn hóa thế giới” với 5 tập, đại diện cho văn hóa nhân học của 5 châu, hứa hẹn là một hành trình khám phá hấp dẫn và bổ ích cho độc giả.
