“Việt Nam Phật Giáo Sử Luận” của Giáo sư – Tiến sĩ Nguyễn Lang là một công trình nghiên cứu khoa học đồ sộ và sâu sắc, khám phá hành trình hơn hai thiên niên kỷ của Phật giáo trên đất Việt. Từ những bước chân đầu tiên theo con đường giao thương và văn hóa từ Ấn Độ vào thế kỷ thứ 2 TCN, cho đến những nỗ lực phục hưng mạnh mẽ trong thế kỷ 20, tác giả đã tỉ mỉ tái hiện bức tranh toàn cảnh về sự phát triển, biến đổi và ảnh hưởng sâu rộng của Phật giáo đối với đời sống tinh thần và văn hóa Việt Nam.
Cuốn sách mở ra với bối cảnh du nhập và những mầm mống đầu tiên của Phật giáo, hình thành nên những tự viện sơ khai tại các vùng đất cổ như Đông Đô, Tây Đô (nay thuộc Bắc Ninh). Giai đoạn này, Thiền tông đóng vai trò chủ đạo, đặt nền móng cho sự phát triển đa dạng của Phật giáo Việt Nam sau này. Tiếp đến, dưới thời nhà Đường, Phật giáo bước vào thời kỳ hoàng kim, được triều đình bảo trợ và các cao tăng Trung Quốc sang truyền bá, làm phong phú thêm các tông phái như Luật tông, Tào Động tông… Đặc biệt, Phật giáo đã trở thành quốc giáo dưới thời vua Lý Nam Đế và nhà nước Vạn Xuân, khẳng định vị thế quan trọng trong đời sống xã hội.
Từ thế kỷ thứ 10 đến thế kỷ 14, dưới các triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần và Hồ, Phật giáo tiếp tục được coi trọng. Những công trình kiến trúc Phật giáo đồ sộ như chùa Báo Ân tại Thăng Long, chùa Quỳnh Lâm tại Nghệ An… đã ra đời, minh chứng cho sự hưng thịnh của Phật giáo. Thời Trần đánh dấu đỉnh cao của Phật giáo Việt Nam với hệ thống tổ chức chặt chẽ, gồm Tăng già, Ni sĩ, Phạm hạ, Bồ tát giới, cùng nhiều điều luật được ban hành.
Tuy nhiên, bước vào giai đoạn phong kiến suy yếu dưới thời Hậu Lê, Mạc và Nguyễn, Phật giáo cũng dần suy thoái do sự can thiệp của chính trị. Dù vậy, niềm tin và sự thực hành Phật giáo vẫn được duy trì trong dân gian, thể hiện qua các hoạt động tôn giáo tại các ngôi chùa trên khắp đất nước.
Cuối cùng, cuốn sách khép lại với những chương đầy hy vọng về sự phục hưng của Phật giáo Việt Nam dưới thời Pháp thuộc và sau Cách mạng Tháng Tám 1945. Sự ra đời của Giáo hội Phật giáo Việt Nam cùng các hoạt động tích cực trong và ngoài nước đã thổi một luồng sinh khí mới, khẳng định sức sống mãnh liệt của Phật giáo trong thời đại mới. Với hơn 5.000 chữ, “Việt Nam Phật Giáo Sử Luận” của Nguyễn Lang không chỉ là một công trình nghiên cứu học thuật nghiêm túc mà còn là một cuốn sách quý giá cho bất kỳ ai muốn tìm hiểu về lịch sử, văn hóa và tâm linh Việt Nam. Đây là một hành trình xuyên suốt chiều dài lịch sử, giúp người đọc hiểu rõ hơn về vai trò và ảnh hưởng của Phật giáo đối với sự hình thành và phát triển của dân tộc.
