Giữa thời kỳ loạn lạc của Tây Sơn, một nhà giáo đức độ và uyên bác đã lặng lẽ gieo mầm tri thức cho đất phương Nam. Đó là cụ Võ Trường Toản, người con của Gia Định, huyện Bình Dương. Từ mái tranh nghèo khó, cụ đã thắp sáng ngọn đèn học vấn, dìu dắt nhiều thế hệ học trò, trong đó có những danh nhân lừng lẫy như Ngô Tùng Châu, Trịnh Hoài Đức, Lê Quang Định và Ngô Nhân Tịnh. Không chỉ truyền dạy kiến thức, cụ Võ Trường Toản còn hun đúc tinh thần hiếu học, đặt nền móng cho truyền thống học văn, tạo nên một dòng chảy tri thức bền vững cho hậu thế.
Khi Gia Định được khôi phục dưới triều Nguyễn Phúc Ánh, tài năng và đức độ của cụ Võ Trường Toản đã vang xa, đến tai vị chúa Nguyễn. Chúa Nguyễn hết mực kính trọng, mời cụ tham gia bàn luận việc nước và có ý định phong quan tước. Tuy nhiên, với tấm lòng khiêm nhường, cụ đã từ chối mọi danh lợi, chỉ một lòng hướng về việc dạy học, vun đắp đạo đức cho muôn dân. Sự khước từ ấy càng làm chúa Nguyễn thêm nể phục và tiếc nuối một nhân tài.
Năm 1792, cụ Võ Trường Toản tạ thế, để lại niềm thương tiếc vô hạn cho nhân dân và học trò. Để tưởng nhớ công đức cao cả của vị cao thức, chúa Nguyễn đã truy tặng danh hiệu “Gia Định xử sĩ Sùng Đức Võ tiên sinh” và cho khắc bia ghi danh tại mộ phần. Hình ảnh người thầy giản dị mà cao quý mãi khắc ghi trong lòng người dân Gia Định, còn các thế hệ học trò luôn tôn kính cụ như bậc sinh thành.
Cuốn sách “Võ Trường Toản” của tác giả Nam Xuân Thọ là một hành trình đầy cảm hứng, đưa độc giả đến gần hơn với cuộc đời và sự nghiệp của nhà giáo lỗi lạc này. Tác phẩm không chỉ tái hiện chân dung một nhà nho đức độ, tài cao, mà còn khắc họa bức tranh sống động về xã hội Nam Bộ cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19. Đây là một cuốn sách quý giá dành cho những ai muốn tìm hiểu về lịch sử giáo dục Việt Nam và khám phá những giá trị nhân văn cao đẹp.
