Alexandre Yersin, cái tên quen thuộc hơn ở Việt Nam so với quê hương Pháp, là chủ đề trung tâm của cuốn sách “Yersin: Dịch hạch và Thổ tả” do Patrick Deville chấp bút. Tác giả đã nhanh chóng nhận ra tiềm năng to lớn của nhân vật này, một cá thể độc đáo và đầy sức hút cho một tác phẩm văn học. Cuộc đời Yersin chính là một cuộc phiêu lưu kỳ lạ, bắt đầu từ việc từ bỏ con đường sự nghiệp đầy hứa hẹn tại Viện Pasteur Paris dưới sự dẫn dắt của Louis Pasteur để theo đuổi khát khao khám phá những miền đất mới. Ông chọn Việt Nam, một quốc gia xa lạ với những dãy núi hiểm trở, làm điểm đến cho hành trình phiêu lưu của mình. Dù không phải là nhà văn, Yersin đã viết nên những chương hồi kỳ thú và phi thường nhất trong câu chuyện về những học trò đầu tiên của Pasteur.
Tên tuổi của ông gắn liền với việc phát hiện ra trực khuẩn dịch hạch – Yersinia pestis – trong đại dịch hoành hành tại Hồng Kông năm 1894. Không chỉ dừng lại ở việc xác định mầm bệnh, Yersin còn là người đầu tiên cứu sống một bệnh nhân nhiễm dịch hạch. Bản tính không ngừng khám phá đã thôi thúc ông tiếp tục hành trình đến những vùng đất xa xôi. Tuy vậy, giữa những chuyến đi không mệt mỏi, ông thú nhận chỉ Nha Trang mới khiến ông không cảm thấy nhàm chán. Nha Trang trở thành mái nhà thứ hai, nơi ông dành nửa cuộc đời để chăm sóc người bệnh, phát triển các loại cây trồng như cao su, canhkina và rau trên các cao nguyên miền Trung Việt Nam. Những sáng kiến của ông đã góp phần tạo nên một phần bản sắc riêng biệt cho đất nước này.
Patrick Deville đã tái hiện một cách tài tình cuộc đời đầy đam mê và độc đáo của một trong những nhà tiên phong trong nghiên cứu y học. Hành trình của Yersin trên khắp thế giới, đặc biệt là ở Việt Nam, nơi ông luôn quay trở lại, được tác giả lần theo từng dấu vết. Deville ví von sự gắn bó của Yersin với Việt Nam như một loại “virút” mạnh mẽ, đặc biệt khi nó lây nhiễm sang một người Pháp. Và “liệu pháp” duy nhất cho loại “virút” này chính là quay trở lại và ở lại Việt Nam mãi mãi. Yersin đã thấu hiểu điều đó khi chọn Nha Trang, trên vùng đồi núi nhìn xuống thành phố biển, làm nơi an cư lạc nghiệp.
“Yersin: Dịch hạch và Thổ tả” phiên bản tiếng Việt được xuất bản như một sự tôn vinh dành cho cả Alexandre Yersin và Patrick Deville, trong khuôn khổ Năm Pháp – Việt Nam, kỷ niệm 70 năm ngày mất của Yersin và 120 năm thành lập thành phố Đà Lạt, một thành quả khác từ công lao của ông.
Tác phẩm mở đầu bằng hình ảnh một bàn tay già nua, lấm chấm đồi mồi, hé mở tấm ri đô trong buổi bình minh sau một đêm dài mất ngủ. Trong căn phòng khách sạn trắng muốt pha chút vàng nhạt, ánh đèn le lói của ngọn tháp sắt phía xa mờ ảo trong màn sương. Bên dưới là công viên Boucicaut xanh um, thành phố Paris tĩnh lặng trong mùa xuân thời chiến, đông đúc những người di tản, những con người từng nghĩ rằng cuộc đời họ sẽ không bao giờ phải rời bỏ quê hương. Bàn tay già nua ấy buông chốt cửa sổ, nắm lấy quai vali. Sáu tầng bên dưới, Yersin bước qua cửa quay bằng gỗ, một người phục vụ đóng cửa taxi phía sau ông. Yersin không chạy trốn. Ông chưa từng chạy trốn. Chuyến bay này đã được ông đặt trước nhiều tháng tại một hãng lữ hành ở Sài Gòn.
Một người đàn ông gần như hói đầu, râu bạc, mắt xanh, trong bộ vest kiểu quý tộc nông thôn, quần màu be và áo sơ mi trắng mở cổ, đứng trước cửa kính sân bay Bourget. Chiếc thủy phi cơ màu trắng, như một con cá voi nhỏ, đang chờ sẵn trên đường băng. Yersin bước lên máy bay, bắt đầu hành trình trở về với những chú ngựa An Nam nhỏ bé của mình. Trong phòng chờ, một nhóm người giàu có đang lo lắng nhìn đồng hồ, họ mang theo tiền bạc và vàng thỏi, chạy trốn khỏi quân Đức đang tiến vào Paris. Không bận tâm đến sự lo lắng của những người xung quanh, Yersin lặng lẽ ghi chép vào sổ tay. Cánh quạt bắt đầu quay. Ông bước qua đường băng, bất chấp sự xô đẩy của những người đang hốt hoảng. Đây là ngày cuối cùng của tháng Năm năm 1940, chuyến bay cuối cùng của hãng hàng không Pháp trong nhiều năm tới, một sự thật mà chưa ai biết vào lúc đó.
Đối với Yersin, đây cũng là chuyến bay cuối cùng. Ông sẽ không bao giờ trở lại Paris, không bao giờ thấy lại căn phòng nhỏ trên tầng sáu khách sạn Lutetia. Nhìn xuống phía dưới, những dòng người chạy loạn trong vùng Beauce, xe bò, xe đạp chất đầy đồ đạc, xe tải rì rì giữa những người đang cuốc bộ, tất cả đều ướt sũng dưới cơn mưa xuân, ông có lẽ đã nghĩ đến điều đó. Những người hàng xóm ở khách sạn Lutetia cũng đã rời đi. Chiếc máy bay hướng về cảng Marseille, giữa gọng kìm của phát xít và chế độ độc tài Franco. Ở phía Bắc, dịch hạch đang lan rộng. Yersin hiểu rõ cả ngôn ngữ, văn hóa, những mâu thuẫn giữa Đức và Pháp, và cả dịch hạch, căn bệnh mang tên ông. Đã 46 năm trôi qua, kể từ ngày ông phát hiện ra Yersinia pestis.
